БЛОК 1. Жалпы экология

КІРІСПЕ

Мемлекеттік емтихан мамандықтың оқу жұмыс жоспары мен оқу процесінің кестесінде келтірілген мерзімдер аралығында жүзеге асырылады.

Студенттер емтиханды қатаң түрде оқу жоспары мен оқу бағдарламаларына сәйкес тапсырулары қажет.

5В060800 - «Экология»  мамандығының негізгі базалық және кәсіби пәндері: Экология және тұрақты даму, Өсімдіктер, жануарлар және микроорганизмдер әр алуандылығы, Биоэкология, Биосфераның пайда болуы және эволюциясы, Қоршаған орта туралы ілім, Мутагенез және қоршаған орта,Өнеркәсіптік экология,Экологиялық нормалау негіздері және сараптау, Экологиялық мониторинг, Азқалдықты және қалдықсыз технологиялар, Экологиялық аудит, Биогеохимия және экотоксикология,Топырақтану, Геоэкология, Табиғатты пайдалануды басқару, Жануарлар экологиясы, Қазақстан экологиясы, Экологияны оқыту әдістемесі

Бұл пәндер бойынша қорытынды аттестаттау кезінде емтихан тапсырылады.

 Емтихан тапсырмасы 3 сұрақтан тұрады. Сұрақтар 3 блоктан тұратын сұрақтар тізімінен қомпьютермен таңдалады.

1 блок: Экология және тұрақты даму (19 сұрақ) және Биосфераның пайда болуы және эволюциясы (11 сұрақ) пәндері бойынша сұрақтар тізімі.

 2 блок: Өнеркәсіптік экология (18 сұрақ) және Азқалдықты және қалдықсыз технологиялар (12 сұрақ) пәндері бойынша сұрақтар тізімі.

3 блок: Қазақстан экологиясы (10 сұрақ), Жануарлар экологиясы  (5 сұрақ), Экологияны оқытудағы әдістемелер (7 сұрақ), Биогеохимия және экотоксикология (8 сұрақ) пәндері бойынша сұрақтар тізімі.

Пәндердің мазмұны типтік оқу бағдарламаларына сәйкес.

 

 

БЛОК 1. Жалпы экология

1.Экология және тұрақты даму

 

1. Экологияның ғылым ретінде дамуының қысқаша тарихы. Экология ғылымының енгізген ғалымдар. Экология ғылымының міндеттері мен мақсаттары.Экологияның ғылымының бөлімдері.

2. Экологияның тақырыптарымен бөлімдері. Экологияның ғылымының құрылымдары. Қолданбалы экология. Жалпы экология. Ғаламдық экология.

3. Экологиялық факторлардың жіктелуі. Экологиялық факторлар туралы түсінік. Экологиялық факторлардың тірі организмдерге әсері. Негізгі абиотикалық факторлар және организмдердің соған бейімделуі. Организмдердің негізгі тіршілік орталары.

4. Аутэкология. Организмдер және қоршаған орта. Ортақ экологиялық әрекеттер. Лимиттік факторлар. Организмдердің қоршаған орта адаптациясына бейімделуі.

5. Синэкология. Биоценоз, биотоп және биогеоценоз. Биоценоздың тұрақты дамуы. Экожүйе және оның функционалды ұстанымдары. Экожүйелердің тұрақты дамуы және өзін – өзі реттеуі.

6. Демэкология. Популяциялар туралы түсінік. Популяциялардың үдемелі және статистикалық көрсеткіштері. Популяциялардың түрлері және құрылымы. Популяцияның аумақтық иерархиясы.

7. Экологияның негізгі заңдары. Ю.Либихтің - Минимумның заңы. В.Шелфордтың - Толеранттылықтың заңы. В.Р.Вильямстың – факторлар тәуелсіздігінің заңдары.

8. Биоценоз, биогеоценоз экожүйе. Биоценоз, биогеоценоз және экожүйелер тіралы түсініктер. Биотикалық қарым – қатынастардың типтері. Биоценоздар құрылымы және экожүйедегі энергия. Зат және энергия ағымы.

9. Экожүйедегі трофикалық деңгейлер. Экологиялық жүйе туралы түсінік. Экологиялық жүйе түрлері. Экологиялық жүйедегі энергия. Экологиялық жүйедегі процестер. Экологиялық жүйедегі заттар айналымы.

10. Тіршіліктің негізгі орталары. Тірі заттардың негізгі қасиеттері. Тірі ағзаларадың классификациясы. Құрлық – ауа тіршілік ортасы. Су - тіршілік ортасы. Топырақ - тіршілік ортасы. Организм - тіршілік ортасы.

11. Өсімдіктер әлемінің экологиялық факторларға бейімделу түрлері. Экологиялық факторларға байланысты өсімдіңтердің бейімделу түрлері.Өсімдіктердің экологиялық топтары. Биотикалық факторға өсімдіктердің бейімделуі. Абиотикалық факторға өсімдіктердің бейімделуі.

12. Тірі организмдердің үшін ырғақты факторлардың рөлі. Табиғатта ырғақты процестер. Биологиялық және физиологиялық ырғақтар. Циркадианды ырғақ. Организмдердегі ырғақты факторларға физикалық факторлардың әсері.

13. Биосфераның пайда болуымен дамуы. Биосфераның құрамы, қалыптасу құрылымы. Биосфераның тірі ағзалар үшін маңызы.Биосфераның құрамы мен шекарасы. Биосфера эволюциясы.

14. Атмосфера құрамы, құрылымы және тіршілік үшін маңызы. Атмосфераның физикалық және химиялық құрылымы. Атмосфералық ауаның тірі ағзалар үшін маңызы. Атмосфералық ауаның негізгі ластаушы көздері.

15. Гидросфера негізгі сипаттамалары, судың физико-химиялық қасиеттері. Гидросфераның физикалық және химиялық құрылымы. Гидросфераның негізгі бөлімдеріне мінездеме. Гидросфераның тірі ағзалар үшін маңызы. Гидросфераның негізгі ластаушы көздері.

16. Литосфера: негізгі биологиялық және физико-химиялық топырақтың қасиеттері. Топырақ құрылымы және оның функциясы. Топырақтың физикалық қасиеттері. Топырақтардың көлемдік массасы. Топырақтың физико-химиялық қасиеттері.

17. В.И.Вернадскийдің биосфера және ноосфера туралы ілімі. Биогеохимиялық принциптері. Биосфера функциялары.Биосферадағы тірі организмдердің рөлі.Биосфера және адам оның орны.Ноосфера туралы ілімі.

18. Биосфера тұрақтылығының негізгі механизмдері. Биосфера –ғаламдық экожүйе ретінде. Биосфераның негізгі қасиеттері.Ғаламдық биогеохимиялық циклдер.Биосфераның тұрақтылық механизмдері.

19. Азот пен фосфордың биосферадағы айналымы. Азот айналым схемасы. Биосфера мен экожүйедегі заттар айналымы. Фосфор айналымының схемасы. Топыраққа атмосфералық азоттың түсу жолдары.

20. Көміртегі мен оттегінің биосферадағы айналымы. Биосферадағы көміртек айналымы. Табиғаттағы көміртек айналымының схемасы. Фотосинтез. Тірі ағзалар үшін оттегінің маңызы. Оттегінің айналым схемасы.

21. Қуаттың биосферадағы айналымы. Биосфераның энергетикалық ресурстары. Экожүйелердің энергетикалық ағыны. Экожүйенің трофикалық деңгейдегі энергетикалық түрлендіру. Биосфераның энергетикалық балансы.

22. Биосфераның негізгі компоненттеріне антропогендің әсерлер. Биосферадағы тірі заттар функцияларына адамның әсері. Биосфералық процестерді дамыту өзгерістері. Экожүйеге антропогендік әсер ету.

23. Ерекше қорғалатын аймақтар. Мемлекеттік табиғи қорықтыр.Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар.ҚР - да қорғалатын табиғи орталықтарының даму Концепциясы.Ерекше қорғалатын аймақтардың биоәртүрлілікті сақтауда ролі.

24. Алматы облысының ұлттық табиғи саябақтары. Олардың қоршаған орта компоненттерінің сақтауда рөлі. Алматы облысында ЕҚТА мақсаттары мен міндеттері.Ұлттық табиғи саябақтардың статустары.Биосфера компоненттерінің сақтауда ЕҚТА ролі.

25. ҚР және Алматы облысының «Қызыл кітабы» олардың биоалуантурлілікті сақтауда рөлі. ҚР «Қызыл кітабы».Алматы облысының «Қызыл кітабы».Табиғи қорғау бойынша категориялық санаттары.

26. Тұрақты даму стратегиясы, мақсаты және қағидалары. Тұрақты даму көзқарасының эволюциясы және қоршаған ортаның қауіпсіздігі. Тұрақты даму факторлары: экологиялық, экономикалық, әлеуметтік.

27. Тұрақты дамудың экологиялық қағидалары. Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану тұрақты дамудың бір аспектісі ретінде. Табиғат ресурстарының жіктелуі. Қауіпсіз өнеркәсіптік үрдістердің қағидаларын ұйымдастыру.

28. Тұрақты дамудың экономикалық аспектілері. Жасыл экономика және тұрақты даму. Экономиканың экологиялық шаттары. Табиғи орта экономикалық даму негізі ретінде.Табиғи ресурстарды басқару.

29. Тұрақты дамудың әлеуметтік аспектілері. Адам құқығы. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі. Халықтың денсаулығын жақсарту. Экологиялық білім мен тәрбие беру.

30. Экоэнергетика. ΧΧΙ ғасырдың жаһандық энергоэкологиялық тұрақты даму стратегиясы. Дәстүрлі емес экологиялық таза энергия көздері.

 

 

         

Блок 2  Базалық  пәндер

2. Экологияны оқыту әдістемесі

1. Талдықорған қаласының және Қаратал өзенінің экологиялық мәселелері. Атмосфералық ауаның экологиялық мәселелері.Жер ресурстарының экологиялық мәселелері.Қаратал өзенінің экологиялық мәселелері.

2. Орта білім, арнайы орта білім және жоғарғы оқу орнында экологиялық білім беру ерекшелігі. Мектепке дейін және бастапқы сыныптарда экологиялық білім беру әдістері.Орта білім мекемелерінде (мектептерде) экологиялық білім беру ерекшелігі.Арнай орта білім беру және жоғарғы оқу орындарында экологиялық білім беру.

3. Экологиялық білім берудің міндеті мен мақсаты. Экологиялық білім берудің негізгі мақсаттары.Экологиялық білім берудің принциптері.Экологиялық тәрбиенің негіздері.Экологиялық тәрбиелік әдістері.Толассыз экологиялық білім берудің Концепциясы.

4. Экологиялық білім беруде интерактивті әдістерді қолдану. Белсенді және интерактивті әдістерді қолдану жолдары.Оқу бағдарламасында инновациялық және іс – тәжірибелік бағытты қамтамасыз ету.Электрондық оқыту жүйелерді құрастыру.Тренинг, дәріс – дискуссияларды, жоба әдістерді, іскер ойындарды қолдану.

 

Блок 3. Кәсіби пәндер.

 

 

3. Қоршаған орта және мутагенез

1. Қоршаған орта және мутагенез факторлары. Табиғифакторлар және мутагенез. Антропогенді факторлар және мутагенез. Биогеоценоздағы популяцияларғамутагенездердің әсері

2. Мутация типтерінің жіктелуі. Спонтанды мутациялар. Индукцияланған мутациялар. Клеткадағы мутациялар.

3. Гендік мутациялардың молекулалық негіздері. Транскрипция, трансляция. Доминаттық және рецессивтік мутациялар. Ген құрылымдағы химиялық өзгерістер. Транзициялар трансвериялар. Миссеис және ионсенс мутациялар.

4. Эколого-генетикалық моделдер. Генетикалық сараптаудың әдістері. Мутагенез және экологиялық факторлар. Эколого-генетикалық құрлымы.

5. Генетикалық токсикология. Физикалық мутанттар. Химиялық мутанттар.

6. Мутация әдістері. Хромосома құрлымының өзгерісін зерттеу. Полиплоид әдісін алу. Анеуплоидті өсімдіктерді алу әдісі.

7. Қоршаған ортадағы мутацияның рөлі. Эволюциядағы мутацияның рөлі. Табиғи популяциядағы мутацияның рөлі. Селекциядағы мутацияның рөлі.

8. Гендік хромосомдық және геномдық мутациялар. Гендік (нүктелік) мутация. Хромосомдық мутация (дупликация, делеция, инверсия, транспокация). Геномдық мутация (гаплоидия, полиплоидия, анеуплоидия).

9. Тұқымқуалаушылықтың заңдары. Тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы. Мендель заңы. Биологиялық процесс және генетикалық рекомбинации табиғаты.Тұқым қуалайтын өзгерістердің гомологиялық қатарлар заңы.

10. Мутагендік факторлар. Физикалық мутагендер. Химиялық мутагендер.Биологиялық мутагендер.

11. Тұқым қуалайтын аурулар. Моногенді аурулар. Тұқым қуатын аурулардың даму жолдары. Мультифакторлық аурулар. Гендік, хромосомдық және геномдық мутацияға байланысты тұқым қуалайтын аурулар.

12. Өсімдіктер әлемінің биоалуантүрлілігі. Өсімдіктердің сирек және құрып бара жатқан түрлері. Өсімдіктер туралы Қызыл кітап. Өсімдіктердің биосферадағы орны және маңызы.

13. Жануарлар әлемінің биоалуантүрлілігі. Жануарлардың сирек және құрып бара жатқан түрлері.Жануарлар туралы Қызыл кітап.Жануарларлар дүниесін қорғау және қалпына келтіру жолдары.

14. Жануарлар әлемінің экологиялық факторларға бейімделу түрлері. Организмдердің бейімделу тұжырымдамасы.Бейімделу түрлері.Организмдердің экологиялық топтары.Организмдердің өмір формалары.

15. ҚР жануарлар, өсімдіктер дүниесінің биоалуантүрлілігінің экологиялық мәселелері. Биоәртүрлілікті сақтау мәселелері, оларды шешу жолдары.Биоәртүрлілікті сақтаудың құқықтық негіздері.Биоәртүрлілік бойынша Конвенцияны жүзеге асыру.

16. Жануарлар, өсімдіктер түрлерін қорғау бойынша ҚР Заңдарындағы негізгі бөлімдер. Өсімдіктер жануарлар дүниесінің санаттары.Мемлекеттік және жергілікті органдардың өсімдіктер және жануарлар дүниесінің жаңғыртуда және қорғау бағытында компетенциялары.

17. Пестицидтердің классификациясы. Түрлері. Маңызы. Тигізетін әсері.  

18. Токсикалық заттардың сандық және сапалы крийтериларын бағалау. (доза-эффект, летальдық көрсеткіштер, зиянды әсерлердің шектеуі). Сандық көрсеткіштер: ластану индексі, шекті рауалды, фондық және токсикалық концентрация.Сапалық критерийлар – жұмыс атқарудың күйінің бұзылуының белгілердің жиынтығы.

19. Токсикант заттардың түрлері (химиялық, физикалық, биологиялық). Химиялық: наркотикалық заттар, химикаттар, ауылшаруашылық химикаттары, тағамдырға қосылатын қоспалар, консерванттар.Биологиялық: улы өсімдіктердің түрлері, улы жануарлардың түрлері.

20. Мутацияның жіктелуі. Химиялық. Физикалық. Биологиялық.

21. Хромосомалық мутация. Дубликация. Делеция. Инверсия. Реципрокты. Нереципрокты. Дицентрикалық. Центрикалық.  

22. Гендік мутация.   Полиплоидті. Анеуплоидті. Тетраплодті. Триплодті.

23. Физикалық мутагендер. Ультракүлгін сәулелердің мутагенді әсерінің ерекшелігі. Экстермальды температураның мутагенді әсерінің ерекшелігі.  

24. Химиялық мутагендер. Алкилдендіруші агенттер. Гидроксиламин.

25. Биологиялық мутагендер.  

26. Тұқым қуалайтын аурулар. Тұқым қуалайтын аурулардың түрлері.

27. ДНК мутациялық байланыс. ДНК рекомбинациясымен мутациялық байланыс.ДНК репарациясымен мутациялық байланыс. ДНК репликациясымен мутациялық байланыс.

 

 

Қолданатын әдебиеттердің тізімі:

Негізгі:

                                                         

1. Панин М.С. Экология Казахстана:Учебник для вузов-Семипалатинск: Семипалатинский государственный педагогический институт,2005.-548с.

2. Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексі: ресми мәтін - Алматы: Жеті жарғы, 2007.-496б.

3.Асқарова, Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау: Жоғ.оқу орын.студ-не арнал. оқу құралы.- Алматы: Заң әдебиеті, 2009.- 90 б.             

4.Асқарова, Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау: Жоғ.оқу орын.студ-не арнал. оқу құралы.- Алматы: Заң әдебиеті, 2008.- 90 б.             

5.Асқарова, Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау: Жоғ.оқу орын.студ-не арнал. оқу құралы.- Алматы: Заң әдебиеті, 2007.- 90 б.             

6.Әбубәкіров, С.Қ. Экологиятану.1-бөлім.- Алматы: Тауар, 1998.- 176 с.

7.Әбубәкіров, С.Қ.Экологиятану.2-бөлім / С.Қ. Әбубәкіров.- Алматы: Тауар, 1998.- 162 б.            

8.Әбубәкіров, С.Қ. Экологиятану.3-бөлім / С.Қ. Әбубәкіров.- Алматы: Тауар, 1998.- 180б.              

9.Әлинов, М.Ш. Тұрақты дамудың негіздері: Оқу құралы / М.Ш. Әлинов.- Алматы: Бастау, 2013.- 200б.   

10.Әлинов, М. Ш. Экология және тұрақты даму: Оқу құралы / М. Ш. Әлинов.- Алматы: Бастау, 2012.- 272б.             

11.Әлімбетов, Қ.Ә. Табиғатты пайдалану және оны қорғау негіздері: Оқу құралы / Қ.Ә. Әлімбетов, Г.С. Оспанова, А.Қ. Мейірбеков.- Алматы: Эверо, 2009.- 147б.       

12.Баешов, А. Экология және су проблемалары:- Алматы: Данекер, 2003.- 224 б.

Қосымша:

 

1. Ковда В.А., Основы учения о почвах. М.Наука 1973.

2. Лесной кодекс РК от 8 июля 2003 г.

3. Водный кодекс РК от 2003 г.

4. Земельный кодекс РК от 20 июня 2003г.

5.Алишева, К.А. Экология: Учебное пособие.- Алматы: Нұр-Пресс, 2011.- 1 электр. опт. диск.            

6.Алишева, К.А. Экология: Учебник.- Алматы: NURPRESS, 2011.- 342с. 

7.Алишева, К.А. Экология: Учебник /.- Алматы: HAS, 2006.- 304c.           

8.Алишева, К.А. Экология: Учебник /.- Алматы: NURPRESS, 2011.- 342с.

9.Иващенко, А. А. Заповедники и национальные парки Казахстан. - Алматы: ТОО Алматыкiтап, 2008.- 284 с.           

10.Иванова Н.И., Фадина И.М. Инженерная экология и экологический менеджмент: Учебник / Под ред..- М: Логос, 2004.- 520с.            

11.Каримов А.Н., Мажренова Н.Р, Сармурзина А.Г. Экологиялық сараптама:Бақылау. Оқу құралы.- Алма-Ата: Каз. ун-т, 2003.- 175 б.