Жывёлагадоуля и яе месца у традыцыйнай систэме жыццезабяспечанасци беларусау

Животноводство. Вторым по значению после земле­делия традиционным хоз-м занятием в эпоху средневековья- обеспечивало тягловой силой традиц-е транспортные средства (возы, сани), зем­леделие, а население — кожами (для изготовления упряжи, обуви), овчинами и шерстью (для произв-ва некоторых видов одежды), продуктами питания (мясом, молоком).

Мясо-молочный хар-р ж. приобрета­ло только в помещичьих хоз-вах, а также в кулацких. Произ-во продуктов питания стало гл. за­дачей ж-ва в Белоруссии лишь в новейшее время, после того как в земледелии и на транспорте скот стали заменять машины. - после кол­лективизации.

Наиболее распространенной тягловой силой в земледелии и на транспорте - лошади. Во многих районах, особенно южных, для этой цели использовали и волов. Для получения шерсти, а так­же кож, мяса разводили овец. - коров, свиней, птицу. По кол-ву скота в крест-м хоз-ве можно было опре­делить экон-е состояние семьи.

Помещики разводили лучшие породы скота, в то вре­мя как бедные и средние крестьянские хоз-ва не мог­ли даже обеспечить скот кормами. Пастбищ и лугов у крестьян было недостаточно. Зимой большую долю в кормовом рационе лошадей и крупного рогатого скота составляла солома.

Сена в крест-м хоз-ве не хватало. Заготовляли вручную — косами, граблями, вилами. Часть сена хранили на усадьбе в спец-й постройке — пуне. На Могилевщине ее называли «сянница», на Гродненщине — «адрына».

Для скота строили хлев. Хлев для содержания лошадей наз. «стайней». Кол-во хоз-х построек для со­держания скота, их размеры и качество зависели от эко­н-го состояния семьи.

После Октябрьской революции крестьяне стали поль­зоваться экспроприированными у помещиков землей, лу­гами, лесом. Тракторы и другие машины постепенно вы­теснили скот как тягловую силу. Волов в земледельче­ском хозяйстве'не стало. Количество лошадей резко со­кратилось. - используют только на подсобных работах. Сегодня гл. цель ж-ва — полу­чение продуктов питания (мяса, молока, масла, сала), а также сырья для промышленности. Значительно улуч­шены породы крупного рогатого скота, свиней. Измени­лась кормовая база. В качестве кормов для скота стали широко использовать кормовые травы — клевер, люцер­ну и другие, а также кукурузу, картофель, свеклу. Заго­товка сена механизирована, некоторые корма заготавли­вают фабричным способом. В колхозах и совхозах воз­ведены современные фермы, животноводческие ком­плексы.

9.Старажытныя здабыўчыя промыслы (збіральніцтва, рыбалоўства, паляўніцтва, бортніцтва і і нш.).

Збіральніцтва – гэта, бадай, самы старажытны занятак першабытнага насельніцтва, Ен мала змяніўся на працягу тысячагоддзяў і ў сваім архаічным выглядзе захаваўся да нашага часу.

У традыцыйнай народнай гаспадарцы здаўна істотную ролю адыгрывалі збор лясных ягад, пладоў, грыбоў, лугавых траў (кармавых, лекавых, дэкаратыўных), караняплодаў, падсочка дрэў і нарыхтоўка раслінных сокаў, збіранне меду дзікіх пчол і шмат іншага. Кожны з гэтых відаў патрабаваў ведання мясцовай экалогіі, харчовых і лекавых якасцей тых ці іншых раслін, аптымальных тэрмінаў іх збору, спосабаў першаснай апрацоўкі, кансервацыі і ўжывання.

Рыбалоўства Да нядаўняга часу водныя басейны і балоцістыя багны Беларусі літаральна кішэлі ўсялякай жыўнасцю– асятры, сцерлядзь, ліні, язі, вугры, ментузы, самы, шчупакі, акуні, ляшчы, судакі і шмат іншых. Кожны з іх займаў свае месца ў нацыянальнай беларускай кухні, складаючы аснову разнастайных страў і кулінарных вырабаў. Шмат рыбы збывалі местачковаму яўрэйскаму насельніцтву, для якога розныя рыбныя стравы былі не толькі жаданай паўсядзеннай, але і абрадавай ежай.

Спосабы лоўлі і рыбалоўныя прылады адпавядалі экалагічным умовам, характару водных басейнаў, сезону года, надвор’ю, а таксама вызначаліся разлікамі на пэўную пароду рыбы, рэгіянальнымі традыцыямі і г.д. Пры багацці рыбнай фауны рыбу лавілі проста рукамі ці кошыкам у мутнай вадзе або заганялі на мелкаводдзе, білі палкай, прыціскалі шастом (ці вяслом) травяны зараснік, выбіралі і выкідвалі на бераг.

самымі старажытнымі былі ўдарныя прылады – коп’і, стрэлы, крыху пазней – гарпуны, восці, багры. У зімовы час рыбу глушылі ўдарамі чакухі (драўлянай чуркі) па ледзе. Як паказваюць археалагічныя знаходкі, да старажытных прылад адносяцца і кручковыя снасці, у прыватнасці вуды з нажыўкай, а таксама блесны, дарожкі.

Даволі шырока і з поспехам выкарыстоўвалі самалоўныя стаўныя пасткі: конусападобны буч, зроблены з лазовых прутоў; нерат, корпус якога ўяўляў сабой сетку, нацягнутую на абручы; венцер, ці жак, - той жа нерат, што меў у дадатак да сетчатага мяшка шырокія крылы і, адпаведна, большую эфектыўнасць лоўлі; паплаў і мярэжку – сеткавыя мяшкі на шастах, якія ставілі звычайна ў адтулінах езаў (пляцень), якімі перагароджвалі рачулку. Усе пасткі-самаловы мелі шырокі ўваход, што паступова звужаўся гарлавінай, куды заходзіла рыба, не знаходзячы зваротнага шляху. Да самалоўных пастак адносяцца каробка (кош) і скрыпка (тыпу буча), што рабіліся з лазовых прутоў, лучыны, лубу; іх выкарыстоўвалі ўзімку (асабліва ў час адлігі) для лоўлі ўюноў, апускаючы ў палонку пад лед.

Ад стаўных адрозніваюцца рухомыя пасткі – волах, блізкі да яго брадан (ці браднік), таптуха, кломля, крыга, сак. У параўнанні з першымі яны не мелі лейкападобнай перагародкі, што перашкаджала выхаду рыбы, і патрабавалі ад рыбакоў большага спрыту. Волак і брадан мелі сеткавыя мяшкі шырыней да 4 м, прывязаныя да двух доўгіх шастоў-“дзядкоў” (у брадана шасткі злучаліся ўнізе папярочкай); волакам лавілі два рыбакі, кожны ў сваей лодцы, браданам – адзін рыбак, паставіўшы свой човен папярок ракі, плывучы ўніз па цячэнні.

Таптуха знешняй формай мала адрознівалася ад буча, рыбу сюды звычайна заганялі, шумна топаючы вакол па мелкаводдзі. Той жа прынцып лоўлі пры выкарыстанні кломлі і крыгі.

прымяняліся звычайныя сеткі. = простыя, аднасценныя і трохсценныя (трыгубіцы), што мелі тры рады сятчаткі розных памераў (рыба, што пападала сюды, заблытвалася ў сятчатых вочках). Сеткі, што мелі конусавідны мяшок пасярэдзіне (“матнік”), адносяцца да добра вядомых паўсюдна снасцей тыпу невадаў. Сярод іх – летні невад, або падвалока, брэдзень (браднік, волак; часцей за ўсе ўжываўся на мелкаводдзі), мутнік (донны невад) і самы вялікі (часам да 400 – 500 м у даўжыню) зімовы невад.

Да пач. ХХ ст. абазначылася скарачэнне рыбных рэсурсаў.

Паляванне У той час як збіральніцтва паслужыла пачаткам земляробства, паляванне стаяла ў вытоках жывелагадоўлі. Яно дало штуршок удасканаленню розных прылад і зброі, садзейнічала асэнсаванню чалавекам свайго месца ў прыродзе, пашырала дыяпазон экалагічных ведаў, што ў сваю чаргу падрыхтавала пераход да новых форм жыццядзейнасці.

У сярэднявечных дакументах неаднаразова згадваюцца паляўнічыя і звераловы, сярод іх – лясныя стральцы, палясоўшчыкі, асочнікі, лоўчыя, баброўнікі і інш.

Удасканаленне прылад палявання таіла вялікую пагрозу для дзікай прыроды. Ужо ў ХVІ ст. былі прыняты спец. артыкулы “Аб ловах, аб пушчах, аб бортным дрэве, аб бабровых гонах, аб сакаліных гнездах”, якія рэгламентавалі права “ловаў” і прадугледжвалі суровыя меры за браканьерства. З традыцыйных прылад, якія шырока ўжываліся ў сярэднявеччы, адзначым кап’е, рагаціну, сякеру, нож; разам з тым выкарыстоўвалі і ваенную зброю блізкага бою – шаблю, меч, булаву, кісцень.

У асобную групу можна вылучыць самаловы – розныя пасткі, так званыя жалезы, петлі (сілы), сеткі, ступіцы, ваўкоўні, лоўчыя ямы, загароды.

Апрача буйных траваядных (зубр, лось, кабан), а таксама драпежнікаў (мядзведзь, воўк, рысь) здабывалі шмат касуль, лісіц, куніц, барсукоў, зайцоў, ваверак. На малых рэках палявалі на баброў і выдру. Палявалі не толькі на звера, але і на птушак – глушцоў, рабчыкаў, цецерукоў, курапатак, гусей і качак. Да лясных гігантаў-глушцоў падкрадваліся даволі блізка ў час току, прыкрыўшыся зяленым шалашыкам са звязаных галін. Пры паляванні на цецерукоў і качак выкарыстоўвалі і манькуту – чучала птушкі.

З’яўляючыся адным з самых старажытных, паляўніцтва было арганічна звязана са шматлікімі павер’ямі, гаданнямі, замовамі, магічнымі дзеяннямі, легендамі, паданнямі, у якіх дзівосным чынам перапляліся, спалучаліся праўда і міфы.

Пчалярства ўзнік на базе дзікага пчалярства як адна з форм збіральніцтва. Сяляне адшуквалі ў лесе пчаліныя дуплы-борці, выбіраючы мед, для чаго прыходзілася выкурваць пчол.

Паводле старажытнага звычаю, чалавек, які знайшоў у лесе борць, атрымліваў права ўласнасці на яе, ставячы пры гэтым на дрэве сваю ўмоўную метку – “знамя”. Так узнікла культурнае пчалярства, або бортніцтва. Пры гэтым людзі не толькі выкарыстоўвалі прыродныя дуплы-борці, але і рабілі новыя, штучныя, выдзеўбваючы іх у ствалах дрэў на вышыні 4 – 15 м.

Звычайна борць высякалі з сонечнага боку, прамавугольны ўваход у яе (даўжэнь) памерам 60 * 15 см заціскалі адпаведнай формы бруском, пакідаючы невялікую лазейку (летку) для пчол. Каб прывабіць сюды новы рой, уваход апрысквалі настоем араматных траў, унутры клалі вільготны мох, змочаны ў духмяным, мятным растворы, а ў дадатак замацоўвалі да сценкі камеры акрайчык пчаліных сотаў. Незаселеная борць называлася ялаўкай. Калі яна прыходзілася даспадобы пчаліным разведчыкам, тыя прыводзілі за сабой малады рой.

ў ХV – ХVІ стст. распаўсюджыліся калодныя вуллі, якія па-ранейшаму называлі борцямі, або калодамі. Першым калодным вуллем хутчэй за ўсе было тое ж борцевае дрэва, паваленае ветрам; участак ствала, дзе знаходзілася борць, акуратна адпілоўвалі з двух бакоў і ставілі ў неабходным месцы. Калоды расстаўлялі на дрэвах на вышыні да 15 м пераважна ў ліпавых і бярозавых гаях, паблізу поймнных лугоў і верасовых балот, багатых меданосамі.

Для аховы калод і борцей ад лясных драпежнікаў – мядзведзяў і куніц, што спрытна лазілі па дрэвах і любілі ласавацца медам, доступ да борцей перагароджвалі шырокімі пляцоўкамі („падкур”, „адзер”), у якія знізу набівалі вострыя цвікі.

У ХІХ ст. побач з лясным шырока распаўсюдзілася пасечнае пчалярства. Сяляне, шляхта і аднадворцы заводзілі ў сябе на сядзібах пасекі на дзесяткі і сотні вулляў. Спачатку тут пераважалі калодныя вуллі – так званыя стаякі і лежакі, у канцы ХІХ – пачатку ХХ ст. распаўсюдзіліся больш сучасныя рамачныя вуллі. Адначасова сустракаліся саламяныя вуллі („саламянікі”) і плеценыя („лазавікі”). Летам, калі зацвіталі лугавыя травы, ліпа, грэчка, верас, некаторыя пчаляры грузілі вуллі на сані (звычайна гэта рабілі ў начны час) і адвозілі за 10 – 20 верст у месцы медазбору.

Кожны бортнік меў пэўны набор інструментаў і спецыяльных прыстасаванняў, сярод іх – барта (сякера з шырокім лязом), пешня, долата, лопацень, цясла, скобля, свердзел, з дапамогай якіх выдзеўбвалі і ўладкоўвалі борці. Пчаляры забіраліся на дрэва, перакінуўшы цераз сук лезіва, або жэнь, - доўгую (25 – 30 м) вяроўку, сплеценую з трывалы рамянеў ці пяньковых вітак; лезіва мела на адным канцы папярэчыну (сядло, крэсла), на якую садзіўся бортнік, на другім – крук ці дзве пятлі. Пры пад’еме бортных калод на дрэва выкарыстоўвалі кадол – кола-лябедку з доўгай ступіцай, на якую накручвалася вяроўка. Пры доглядзе пчол неабходным быў дымакур і сітак (апошні надзяваўся на галаву, асцерагаючы твар і шыю ад укусу пчалы). Мед збіралі ў спецыяльныя пасудзіны – лазбень, берасцень, ліпаўку.

Пры спрыяльным надвор’і пчаляры атрымлівалі па 2 – 3 пуды меду з кожнага вулля. Найлепшым лічыўся ліпавы мед („ліпавец”), „празрысты і чысты, як крынічны струмень”. Мед выбіралі з вулляў звычайна ў канцы лета, пасля Спаса.

Мед у беларусаў служыў сімвалам дружбы. Яшчэ ў пачатку ХХ ст. на Палессі захоўваўся старажытны звычай бонды, калі бортнік, што сабраў мед у лесе, частаваў кожнага, хто выпадкова сустракаўся на яго шляху. Паводле народнага павер’я, нават вораг, які прыняў пачастунак медам, станавіўся лагодным і забываў пра варажнечу. Быў вядомы і звычай сябрыны, калі бортнік дарыў аднавяскоўцу рой пчол, а той аддавай яму палову меду, атрыманага з гэтага рою, што, паводле звычаю, замацоўвала сяброўства і трывалую дружбу паміж імі.

Мед у беларусаў быў адным з важнейшых абрадавых страў і трывала ўвайшоў у святочна-рытуальны комплекс, у шматлікія народныя звычаі і абрады. Ім частавалі званых гасцей, родных, блізкіх сяброў. Ен быў абавязковым пры сватаўстве і вяселлі, нараджэнні і хрышчэнні дзіцяці. Без яго не абыходзіліся пахаванне і памінкі. Мядовыя стравы – святочная куцця, канун, пірог, пернікі, медавуха і інш. – былі звычайнымі ў побыце не толькі шляхецкага саслоўя, але і простага люду.

Прадукты пчалярства – воск, праполіс, матачнае малачко, пылок, пярга – шырока выкарыстоўвалі ў народнай медыцыне.

10.Саматужна-рамесная вытворчасць (дрэваапрацоўка, металаапрацоўка, ганчарства, ткацтва і інш.

Промыслы і рамествы займаюць важнае месца ў сістэме культуры і ў народнай жыццядзейнасці. У вузкім сэнсе промысел – гэта падсобны (дапаможны, не галоўны) занятак з мэтай здабычы дадатковых сродкаў для існавання. Здабыванне і першасная апрацоўка прыродных рэсурсаў, гатовых прадуктаў прыроды Кожны прыродны матэрыял, што служыць асновай для вырабу разнастайных рэчаў, патрабуе свайго “індывідуальнага” падыходу, асобай тэхнікі апрацоўкі, спецыфічных навыкаў і прылад працы. У залежнасці ад матэрыялаў вылучаюцца асобныя групы раместваў, = Дрэваапрацоўчыя (цяслярства, сталярства, стальмаства, бондарства, такарнае, разьба па дрэве, вытворчасць дахавых матэрыялаў і інш.); Металаапрацоўчыя (кавальства, слясарнае, вытворчасць посуду, вытворчасць зброі, чаканка, ювелірнае і інш.); Апрацоўка мінеральнай сыравіны (ганчарства, цагельнае, кафельнае, кладка печаў, каменячоснае, мураванае дойлідства, мулярнае, гутнае); Гарбарна-кушнерскія (гарбарства, кушнерства, аўчына-шубнае, вытворчасць саф’яну, шавецкае, рымарства, вытворчасць рамянеў); ь Апрацоўка валакністай сыравіны і выраб адзення (ткацтва, сукнавальнае, шапавальнае, вязанне, вышыўка, пляценне, кравецкае); Прыгатаванне харчовых вырабаў і іх захаванне (мукамольная, маслабойная, сыраварная, кулінарная, піваварная, вінакурная справы, прыгатаванне і захоўванне мясных вырабаў, рыбы, кансерваванне гародніны, фруктаў, ягад, грыбоў і інш.).

Усе рамествы і промыслы можна % на хатнія (для ўласных патрэб), рмяство па заказе і на рынак (дробнатаварная вытворчасць). Рамествы і промыслы падзялялі таксама на стацыянарныя і адыходныя, ці вандроўныя (дойлідства, будаўніцтва мастоў, дарог, рамізніцтва, лясныя, лесахімічныя, лесасплаўныя і іншыя промыслы).

У сярэднявечны перыяд амаль кожны сялянскі двор выступаў як самастойны вытворчы калектыў з шырокім дыяпазонам гаспадарчай дзейнасці. Разнастайныя жыццева неабходныя прадметы – харчовыя прыпасы, жылле і адзенне, тканіны і скуры, рэчы хатняга ўжытку і посуд, с/г прылады і транспартныя сродкі –выраблялася на месцы сваімі ўласнымі рукамі.

Развіцце буйной прамысловасці абумовіла паступовае скарачэнне такіх раместваў, як ткацкае, ганчарнае, экіпажнае; менш распаўсюджанымі сталі крашаніна, набойка, апрацоўка ліпавай кары, выраб рагож, цыновак, а таксама жалезарудны, лясныя промыслы, выраб пташу і суднабудаванне. Знішчэнне лясных масіваў і непамерная эксплуатацыя прыродных рэсурсаў прывялі да скарачэння пчалярства, рыбалоўства, палявання, збіральніцтва. Аднак шэраг промыслаў і раместваў у пач. ХХ ст. пашырыў свае памеры, у іх ліку кравецкае, шавецкае, шапавальнае, аўчыннае, кавальскае, выраб шкла і шкляных рэчаў, цэглы і чарапіцы, аз дрэваапрацоўчых -–сталярнае і цяслярскае рамествы.

Аднымі з найбольш перспектыўных былі рамествы, арыентаваныя на індывідуальныя заказы, - шавецкае, кравецкае, шапавальнае, аўчыннае, рымарскае, кавальскае, сталярнае. У ганчарстве, бондарстве, стальмастве, вырабе кошыкаў і розных бытавых рэчаў пераважала вытворчасць на рынак.

Домашние промыслы и ремесла. В эпоху средневе­ковья, а также в значительной степени в новое время не­обходимым дополнением к основным хозяйственным за­нятиям (земледелие, животноводство) были домашние промыслы и ремесла, которые обеспечивали крестьян орудиями труда, предметами домашнего обихода, одеж­дой, обувью. Наиболее важные из них кузнечное и гон­чарное, деревообрабатывающие промыслы, обработка кож, ткачество.

Кузнечное ремесло было распространено повсеместно как в городах, так и в сельской местности. Кузнецы изго­товляли и ремонтировали металлические части сельско­хозяйственных орудий (сох, плугов, серпов,кос), средств передвижения (повозок), а также предметы, необходи­мые в домашнем хозяйстве (топоры, ножи и др.).

Наряду с кузнечным ремеслом широко бытовали де­ревообрабатывающие промыслы. Они обеспечивали де­ревянными частями сельскохозяйственные орудия — со­ху, плуги, косы, грабли, вилы, бороны, серпы, цепы, жер­нова, а также некоторые средства передвижения — сани, лодки, повозки, изготовляли ручные или ножные ступы, приспособления для замешивания теста (дежа), масло­бойки, ткацкие станки (кроены), ульи, ложки, бочки, кадки, сундуки (куфры) и т. д.

В отл«чие от деревообрабатывающих промыслов гон­чарное ремесло производило не такой обширный ассор­тимент изделий. Оно снабжало население как сельской местности, так и в городе главным образом посудой для приготовления, хранения и потребления пищи и напитков (горшки, миски, кружки и т. д.). Гончары пользовались преимущественно ножным гончарным кругом. Обжигали глиняные сосуды в специальных печах. Гончарное ремес­ло бытовало только в тех местностях, где было необхо­димое для этого сырье. Однако гончарные изделия име­лись в каждом хозяйстве. Важную роль в их распростра­нении в Белоруссии играла торговля.

Осн. сырьем для ткацкого промысла являлась пряжа из шерсти, льняного и конопляного волокна. В бо­лее ранний период ее пряли с помощью веретена на прялке («праснице») — деревянной доске лопатообраз­ной формы. С конца XVIII века, особенно в XIX веке, стали распространяться более совершенные орудия пря­дения—самопрялки («калавроты»), в которых для при­ведения в движение рабочей части имелось специальное колесо. Ткали на больших горизонтальных деревянных ткацких станках («кроснах»). Длительное время, вплоть до развития фабричной промышленности, они не претер^-певали каких-либо значительных изменений. Ткацкий станок имела почти каждая крестьянская семья.

Ткачеством обычно занимались женщины поздней осенью, зимой и ранней весной, когда не было полевых работ. Прежде чем ткать, пряжу сновали на специаль­ном приспособлении или на стене. Приготовленную ос­нову навивали на задний вал ткацкого станка («на­вой»). Часть пряжи наматывали на тонкую деревянную трубочку («цэвку»), которую вставляли в челнок.

11.Тыпы гарадскіх і сельскіх паселішчаў

Веска (ад стар.слав. “весь”) – асн. тып паселішчаў. утваралася ў =” рассялення земляробаў, - асядалі ў пэўнай мясцовасці, зручнай для пражывання; будавалі тут сядзібы, уладкоўвалі і пашыралі аграрную гаспадарку. Жыхары вескі –сяляне, асноўны занятак – с/г – земляробства, жывелагадоўля і разнастайныя промыслы. Асн. структурнай адзінкай - сядзіба (двор), складалася з жылля і комплексу падсобных і гаспадарчых пабудоў.

Група суседніх весак утварала сел. акругу (воласць), вызначалася народным адзінствам, значным падабенствам духоўнага і экан. жыцця. Абсалютная большасць шлюбаў заключалася ў межах гэтых акруг. Веска за 5 – 10 верст - “чужой стараной. Гісторыя ўзнікнення весак, мясцовы рэльеф, памеры, сацыяльны склад аказвалі ўплыў на іх забудову і планіроўку. форм паселішчаў: свабодная (бессістэмная, скучаная), радковая (лінейная), вулічная, гнездавая. Свабодная (скучаная) хар-ца хаатычным размяшчэннем сядзіб у залежнасці ад зручнаг месца і рэльефу. Да пераходнага тыпу - гнездавая планіроўка, калі груп сем’яў, звязаных кроўнай роднасцю, сялілася вакол цэнтр-й (прадзедаўскай) сядзібы, утвараючы з цягам часу вялікае родавае “гняздо” аднафамільцаў. = на Палессі. Радковая абумоўлена хар-рам рэльефу і ў прырэчных весках, дзе жылле і іншыя памяшканні будаваліся ў адзін рад, выходзячы фасадам да ракі.

Сяло, - адмін-м цэнтрам воласці ці прыхода, да якога цягнуліся суседнія вескі, хутары, засценкі. Асн. прыкмета– наяўнасць царквы, валасной управы, карчмы, крамы і інш. грамадскіх устаноў. С. адрознівалася ад вескі памерамі. Наз. пагостам. Некаторыя с. вырасталі ў мястэчкі, нек. страчвалі свае значэнне, паступова прыходзілі ў заняпад, нівеліравалася розніца паміж імі і вескай.

Слабада (воля, волька) – новыя пасяленні жыхароў, вызваленых на пэўны час ад феад-й павіннасці. пасля чарговай вайны сяляне аднаўлялі разбураныя раены, распрацоўвалі пусткі, уладкоўвалі жылле, адраджалі сваю, і панскую гаспадарку. Пасля вызначанага тэрміну слабада набывала статус звычайнай вескі, хаця яе ўклад і культура вызначаліся некаторымі своеасаблівымі рысамі ў адрозненне ад мясцовых весак.

Аколіца – паселішча дробнай шляхты, якая сялілася асобна ад сялян-вяскоўцаў. агароджана з усіх бакоў, вызначалася сваей забудовай, бессістэмнай планіроўкай, наяўнасцю тупіковых завулкаў і сцежак. Найбольш пашырана ў ХVІІ – п. ХХ ст. Утваралася са шляхты, што служыла ў магнатаў, пазней – і аднадворцаў; у значнай ступені складалася з далекіх і блізкіх сваякоў.

Фальварак (ад ням. – хутар) – невялікае пасяленне ў некалькі двароў, першап. абазначаў феад-ю гаспадарку, маентак, дзе жыў феадал. Пасля аграрнай рэформы 1557 г. – асн. арганізацыі феад-й (фальварачна-паншч-й) гаспадаркі. у цэнтры сядзібы - панскі дом, разнастайныя гаспадарчыя і прам-я пабудовы, = аграрна-прам-м комплексам. У некаторых ф-х ствараліся мануфактуры па перапрацоўцы с/г прадукцыі, апрацоўцы лесу, вырабу шкла, ткацкія і інш.

Засценак – паселішча дробнай шляхты ў 1 – 3 сядзібы. Узнікла пасля рэформы 1557 г. разам з так званымі ўстаўнымі вескамі. У сувязі з рэформай уся зямля дзялілася на тры часткі,; аднак шмат зямельных астраўкоў і ўрочышчаў заставаліся за межамі ("за сценкамі") асноўнага масіву, яны здаваліся ў арэнду дробнай шляхце. - адрозніваліся ад хутароў сац. паходжаннем жыхароў. З цягам часу (у выніку сямейных падзелаў) засценкі маглі павялічвацца да 5 – 10 і болей сядзіб. У савецкі час засценкі зніклі як у выніку ссялення жыхароў з хутароў, так і перайменавання іх у вескі.

Хутар – адабосленая сялянская гаспадарка з сядзібай, якая знаходзілася непасрэдна на зямельным надзеле селяніна. Узнікалі пасля рэформы 1861 г., масавы хар-р - у к. ХІХ – п. ХХ ст. у сувязі са сталыпінскай аграрнай рэформай. Рост хутароў прадаўжаўся і ў 20-ых гадах і быў перапынены прымусовай калектывізацыяй і ліквідацыяй “кулацтва ” як класа. У Зах. Беларусі хутары захаваліся ад 50 – 60-ых гадоў.

Мястэчка – гістарычны тып паселішча, ўвасабляў у сабе пераходныя рысы сяла і горада, “miasteczko” (польск.) – гарадок. М. - гандлева-рамеснымі цэнтрамі, пэўную ролю адыгрывала і сел. гаспадарка. Узнікалі з ХV – ХVІ стст. на гандлевых шляхах пры княжацкіх маентках, феад-х замках, манастырах, вырасталі з магнацкіх сел і весак, часам – сярод лясоў “на сырым корані”, - магнаты вызвалялі мігрантаў на пэўны тэрмін ад падаткаў. Сац. і этнічны склад - стракатым, пераважала яўрэйскае нас-ва. У ХVІ – ХVІІ стст. -больш за 300 мястэчак,. магдэбургскім правам – правам на самакіраванне. М. мела центр. гандлевы пляц, які ажываў у час кірмашоў; вакол яго размяшчаліся храмы, будынкі местачковай управы, пастаялы двор, корчмы, гандлевыя лаўкі. У сав. час большасць мястэчак страціла свае значэнне гандлевых цэнтраў і была пераведзена ў разрад звычайных весак, меншая частка – атрымала статус гарадоў і гарадскіх паселкаў.