Перыядызацыя гісторыі Беларусі па Я.І. Трышчанку

Сацыяльна-эканамічная перыядызацыя гісторыі Беларусі

Еўрацэнтрысцкая (заходнееўрапейская) перыядызацыя

ЦЫВІЛІЗАЦЫЙНЫ І ФАРМАЦЫЙНЫ ТЭОРЫІ РАЗВІЦЦЯ. ПЕРЫЯДЫЗАЦЫЯ ГІСТОРЫІ

У сучаснай навуцы існуюць розныя падыходы да разгляду і вывучэння гістарычнага працэсу:

· Культуралагічны.

· фармацыйны

· цывілізацыйны.

Фармацыйны падыход займаў пануючае месца ў савецкай гістарыяграфіі. К. Маркс распрацаваў перыядызацыю гісторыі чалавецтва на аснове змены спосабаў вытворчасці і грамадска-эканамічных фармацый (першабытнаабшчынны лад, феадальны, капіталістычны, сацыялістычны). Вызначальнай прыкметай пры характырыстыцы грамадска-эканамічнай фармацыі з'яўляецца матэрыяльны спосаб вытворчасці, які разглядаецца ў дыялектычным адзінстве прадукцыйных сіл і вытворчых адносін.

У сучаснай гістарычнай навуцы пануючым з’яўляецца цывілізацыйны падыход. Цывілізацыя лічыцца галоўнай умоўнай адзінкай гісторыі. Сутнасць цывілізацыйнага падыхода заключаецца ў тым, што чалавек уяўляе галоўную каштоўнасць у грамадскія навукі, дазваляе ўлічваць ўсе формы жыццядзейнасці грамадства (матэрыяльныя, духоўныя, культурныя, рэлігійныя і інш.).

Цывілізацыя разглядаецца як гістарычная ступень развіцця чалавецтва

Такім чынам, пры характарыстыцы цывілізацыі за аснову бярэцца цэласнасць матэрыяльнай і духоўнай культуры ў пэўных культурна-гістарычных супольнасцях, кожная якіх развіваецца па ўласцівых ёй законах і робіць свой уклад у сацыяльны прагрэс. У ходзе гісторыі адбывалася прагрэсіўнае, паступальнае развіццё грамадства ад ніжэйшых ступеней развіцця да вышэйшых. Важнейшай прыкметай гэтага працэсу з’яўляецца рост прадукцыйнасці працы, які быў вынікам паступовага паляпшэння і ўдасканалення апылад працы, ведаў і навыкаў чалавецтва.

ПЕРЫЯДЫЗАЦЫЯ ГІСТОРЫІ

У навуковай літаратуры існуюць розныя погляды на перыядызацыю, у пэўнай ступені гэта звязана з існаваннем як цывілізацыйнага, так і фармацыйнага падыхода ў вывучэнні мінулага. У беларускай гістарычнай навуцы вылучаюцца чатыры падыходы да перыядызацыі мінулага:

1. Дзяржаўніцкі, які быў распрацаваны У. Ігнатоўскім

2. Фармацыйны, які панаваў у савецкай гісторыяграфіі

3. Еўрацэнтрысцкі ці заходнееўрапейскі, які быў уведзены ў школьныя праграмы ў 1991 – 1995 гг.

4. Храналагічна-тэрытарыяльны, які разглядае падзеі па стагоддзям, якія адбыліся на пэўнай тэрыторыі.

40 тыс. гадоў да н.э. – V ст. н.э. – Старажытнае грамадства

Канец V ст. н.э. – ХV ст. – Сярэднявечча

ХVІ ст. – пачатак ХХст. – Новы час

З 1918 г. – да нашых дзён – Найноўшы час

Дзяржаўніцкая перыядызацыя Беларусі (па У. Ігнатоўскаму)

1Х ст. – Полацкі перыяд. Першыя дзяржаўныя утварэнні на Беларусі.

Сяр.ХШ ст. – Літоўска – Беларускі перыяд. Утварэнне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага.

1569 г. – Польскі перыяд Утварэнне Рэчы Паспалітай.

1772, 1793 – Расійскі перыяд. Падзелы Рэчы Паспалітай і далучэнне беларускіх зямель да Расійскай імперыі.

З 1917 г. – Савецкі перыяд.

100 тыс.год назад – VІІІ ст. н.э – Першабытнае грамадства на тэрыторыі Беларусі.

ІХ ст. – 1861 г. – Феадальны лад.

1861 – 1917 гг. – Капіталістычныя адносіны.

1917 – 1990 гг. – Сацыялізм.

1990 г. – Быў абвешчаны пераход да рынка.

1. Прадгісторыя Беларусі: з часоў славянскай каланізацыі Усходнееўрапейскай раўніны і да распаду агульнаўсходнеславянскай старажытнарускай дзяржавы Кіеўскай Русь (першыя стагоддзя 1 тыс. н.э – ХІІІ ст)

2. Заходнерускія землі ў складзе ВКЛ, фарміраванне беларускай народнасці (ХІІІ ст – 1569 г.).

3. Беларускія землі ў складзеРэчы Паспалітай (1569-1795 гг.)

4. Беларускія землі ў складзе Расійскай імперыі. Станаўленне беларускай нацыі (1795-1917 гг.)

5. Савецкі перыяд гісторыі Беларусі. Утварэнне і кансалідацыя беларускай нацыянальнай дзяржавы – БССР (1917-1991 гг.)

6. Станаўленне і развіццё суверэннай Рэспублікі Беларусь (з 1991 г.)

3.

Крыніцы гістарычныя – гэта матэрыяльныя аб'екты, якія маюць сацыяльную прыроду паходжання, адлюстроўваюць гістарычнае мінулае грамадства, уцягнуты ў сферу гістарычнага даследвання і служаць сродкам гістарычнага познання.

На аснове археалахічных крыніц вывучаюцца пытанні сацыяльна-эканамічнага развіцця і заняткаў насельніцтва, эканамічных і культурных сувязей.

Пісьмовыя крыніцы класіфікуюцца па тыпах і відахна заканадаўчыя акты, матэрыялы справаводства, эканамічна-геаграфічныя, гаспадарчае апісанне, статыстычныя матэрыялы, летапісы і хронікі, мемуарную літаратуру, літаратурныя і публіцыстычныя творы,матэрыялы перыядычнага друку.

Лінгвістычныя. Беларуская мова з яе асаблівасцямі дазваляе пры гістарычна-параўнальным вывучэнні казаць аб тым прадстаўнікі якіх этнічных груп насельніцтва ў той ці іншы час жыла на тэрыторыі Беларусі (што знайшло адлюстраванне ў шэрагу тапанімічных назваў і інш.), аб стасунках насельніцтва Беларусі з іншымі рэгіёнамі свету (аб чым будут сведчыць запазычанныя з іншых моў словы).