JS Циклдер 5 страница

84. Агрегаттардың ақпараттық байланыстарының минималдылық принциптері

Агрегатор - объектiлердi кім неғұрлым жоғары деңгейдегi санатқа агрегаттайды, жинайды, топтастырады, контент - айрықша мағыналық құндылыққа ие ақпарат болып саналады. Контенттiң агрегаторы – бұл әртүрлi көздерден ақпаратты өзiне жинайтын және қандай да бiр түрде оны өңдейтiн немесе ұйымдастыратын сервис. Мысалы, жаңалықтық агрегаторлар - бұл, ақпараттық жобалардан жаңалықтарды автоматты жинайтын сервистер.

Техникалық жүйелерге агрегативтiк тәсiлдеме, жалпы айтқанда, бiрiншiден, жүйенi «қара жәшiк» ретiнде көрсетуге, екiншiден - кездейсоқ әсерлер кезiнде n-өлшемдiк кеңiстiктегi траекторияларды көрсетуге барып тiреледi. Техникалық жүйенi теңдеулер жүйесi ретiнде сипаттау және оның шешуiн беру мүмкiндiгi бар екендiгi анық немесе анық емес түрде жора­малданады. Бұл, әсiресе басқару есептерiн шешу кезiнде қажет және жекелеген жағдайлар үшiн орындауға мүмкiндiк бар, әpi оңайлатылады, жорамал енгiзiледi және жүйе күрделi және ықтимал түрде қарастырылады.
Полюстер болып табылмайтын агрегаттар А-жүйенің ішкі агрегаты деп аталады. А-жүйенің ішкі агрегатының кіріс және басқарушы ақпараты жүйенің ішінде өндіріледі және шығатын ақпараттан немесеА-жүйенің басқа агрегаттарының (у)-хабартарынан тұрады. Ішкі агрегаттардың шығатын ақпараты А-жүйенің басқа агрегаттарына кіріс және басқарушы ақпарат ретінде түседі.
Жеке жағдайда А-жүйе ішкі агрегаттардан тұрмауы мүмкін және тек полюстерден тұруы мүмкін. Сонымен қатар А-жүйеде кіріс және басқарушы полюстер болмайтын жағдай болуы мүмкін. Мұндай А-жүйе тек қана басқарушы немесе тек кіріс ақпаратты сәйкесінше қабылдайды.
А-жүйеде ақпаратты тасымалдау тез арада жүреді. Т моментте қандайда бір агрегатпен ақпаратты беру жүйенің қандайда бір агрегатына кіріс немесе басқарушы ақпараттың түсу, немесе жүйенің шығыс полюсімен ақпаратты беру моменті болып табылады.
Енді А-жүйеге анықтама берейік: егер агрегаттар арасында ақпаратты тасымалдау тез арада және бүлінбей жүргізілсе, агрегаттардың кез келген жиынтығы агрегатты жүйе деп аталады.

85. Агрегат кездейсоқ үрдіс ретінде
А-жүйенің құрамы құрама агрегаттар құрамымен ғана емес, сонымен қатар оның құрылымымен де анықталады. Құрылымды агрегаттар арасындағы өзара әрекеттестік анықтамасымен бастайық.
В және С екі агрегаттар өзара байланысқан деп аталады, егер олардың арасында тікелей ақпарат алмасу жүзеге асатын болса, яғни А агрегатының шығыс ақпараты С агрегаты үшін немесе керісінше кіріс немесе басқарушы болып табылады. Бір-бірімен тікелей байланысқан агрегаттардан басқа қарапайым байланысқан агрегаттарды қарастырамыз. Егер В және С агрегаттары байланыспаған болса, онда оларды байланыспаған деп атаймыз.
Егер А агрегатының шығыс ақпаратының қандайда бір бөлігі С агрегатының кіріс ақпаратының бөлігі болып табылса, В агрегатының соңынан С агрегаты жүретіндігі туралы айтамыз.
А-жүйенің кез келген подсистемасы сондай-ақ А-жүйені көрсетеді. А-жүйе кешен деп аталады, егер оның кез келген агрегаты А-жүйенің бір элементімен байланысқан болса.
Жүйелерді агрегаттарға бөлу жалғыз болып табылмайды. Жүйені агрегативті көрсетудің бірнеше нұсқалары болуы мүмкін. Бірнеше агрегаттарды біріктіру кезінде агрегаттар арасындағы байланыс үлкен роль ойнайтынын есте сақтау керек. Бұл байланыстардың сипаты агрегаттың типі мен құрамына әсер етеді. Мұндай біріктіруге формальды түрде келуге болады. Ол үшін өзіне көптеген агрегаттарды көрсететін агрегаттарға операция құрылу керек.

Техникалық жүйелерге агрегативтiк тәсiлдеме, жалпы айтқанда, бiрiншiден, жүйенi «қара жәшiк» ретiнде көрсетуге, екiншiден - кездейсоқ әсерлер кезiнде n-өлшемдiк кеңiстiктегi траекторияларды көрсетуге барып тiреледi. Техникалық жүйенi теңдеулер жүйесi ретiнде сипаттау және оның шешуiн беру мүмкiндiгi бар екендiгi анық немесе анық емес түрде жора­малданады. Бұл, әсiресе басқару есептерiн шешу кезiнде қажет және жекелеген жағдайлар үшiн орындауға мүмкiндiк бар, әpi оңайлатылады, жорамал енгiзiледi және жүйе күрделi және ықтимал түрде қарастырылады.

Жүйелiк динамика - уакыт бойынша олардың тәртiбiн және жүйе элементтерi құрылымдарына тәуелдiлiк пен олардың арасындағы өзара әрекеттi зерттейтiн, күрделi құрылмдарды зерделеудегi бағыт. Оның iшiнде: себептiк-салдарльқ байланыстар, кepi байланыстар тұзағы, реакциялардың кешiгуi, орталардың әcepi және т.б. Осындай жүйелердi компьютерлiк модельдеуге ерекше назар ауда­рылады.

Жүйелiк-динамикалық модельдеудiң, арmықшылығы мынадай:

• Сараптамальқ жолмен алынған алғашқы деректердi өзгерте отырып, болашақта әртүрлi нұсқаларды тез есептеу (сценарийлердi модельдеу) мүмкiндiгi.

• Неғұрлым сыни факторларды анықтау, осылайша модельденетiн ортада пайда болатын мүмкiндiктер мен қауіп-қатерлердi маңыздыльқ дәрежелерi бойынша саралауға болады.

Модельденетiн ортада объективтi түрде қолданылатын имитациялық модельдер элементтерi арасындағы себептiк-салдарлық байланыстардың үлкен санын пайдалану.

• Енгiзiлетiн деректер мен алынатын нәтижелердiң көрнекiлiгi.

Компьютерлiк модельдеу - қазiргi уақытта қолда бар неғұрлым тиiмдi, адам түйсiктерiн қолдау мен нақтылау құралдарының бiрi. Модель, ақиқаттық өте дәл түciнiгi болып саналмаса да, ол адам қабылдауы мүмкін шешiмге қарағанда, неғұрлым негiздi шешiмдер қабылдау үшiн пайдаланылуы мүмкін. Бұл проблемаларды неғұрлым тереңiрек түciнy үшiн оны пайдаланатын адам мүмкiндiктерiн күшейтетiн, икемдi құрал.

86. Ақпараттық жүйелерді талдау және жинақтау (синтез)

Проблемаларды мiнсiз талқылау үшiн оларды дәл және анық тұжырымдау қажет. Жүйелер теорияларындағы базалық ұғымдардың бiрi - күрделi (үлкен, өте үлкен, өте күрделi) жүйелердi түсіну. Алгоритмдер, автоматтар теориялары базасында сандық талдау­да жүйелердiң күрделiлiгiн анықтауға ұмтылыс жасалды. Бiрақ осындай ұмтылыстар есептердiң жеткiлiктi тұжырымдалмаған жағдайларында оны пайдалануда қиындықтар туғыза отырып, толық анықтауға мүмкiндiк бермейдi. Дәлiрек айтатын болсақ, күрделi жүйе жиын, жүйе сияқты анықталмайтын ұғымдарға жатады. Бiрақ бiз «жүйе» мағынасын ұғым ретiнде түсiнемiз деп са­най отырып, «үлкен» (күрделi) жүйе қасиетiнiн, cypeтін сала ала­мыз. Негiзiнен, жүйенi зерделеу мақсаты немесе жүйенi басқару мақсаты белгiлi. Бұл жағдайда бiз, қандай да бiр аспектiде, аталған аспектiдегi жүйенiң зерделеу құралдарынан немесе бақылаушының (орындаушының) мүмкiндiктерi мен айқындамасы тұрғысынан басқарудағы артықшылықтары ретiнде, жүйенiң күрделiлiгiн анықтай аламыз. Сонымен, мақсатқа қатысты жүйенiң күрделiлiгiн бағалау да өзгеруі мүмкін.Бестiк ретiнде тұтастық көзқарасы тұрғысынан S жүйесiн анықтаймыз. А - элементтердiң бос емес жиыны, р - қатынастардың (эквиваленттiлiк қатынастары) жиыны, «қасиеттер» Т - жаңа қасиеттер, туғызатын тәртiп қатынасы; «ережелер» Q - предикаттар, қасиеттер сыныптары, қатынастар жиынының элементтері; С - B(j) эквиваленттiлiк сыныптарынан өкiлдердiң жиыны. Егер ол толық атқарымдыққа ие болса, жүйенi күрделi деп атай­тын боламыз. Жүйенiң тұтастығы құрылымдық және атқарымдық саралануды қажет етедi; Р қатынастары негiзiнде B(j) атқарымдық iшкi жүйелер құрылады - тipi жүйелердiң (организмдердiң) толық құрылымдық-атқарымдық құрылымы және олардық атқарымдыгын толық деп санау қабылданған, бес негiзгi атқарымдары атап көрсетіледі: Шешушi - D-жүйе, сыртқы ортамен әрекет ету туралы жаhандық шешiмдер қабылдау және жүзеге асыру үшiн iшкi жүйелердiн, жергiлiктi есептерiн бөлу. Ақпараmmық - оны жаhандық, сол сияқты жергiлiктi деңгейге бе­румен, ақпараттарды жинау мен өңдеудi қамтамасыз eтетін, I-жүйе. Басқарушы - жаhандық шешiмдi жүзеге aсыруға арналған, C-жүйе. Гомеосmазды - iшкi орталардың динамикалық тепе-теңдiгiн қолдайтын және жүйе мен iшкi жүйелерде зат пен энергия қорларын және ағындарын реттейтiн, H-жүйе. Адапmuвmi - А-жүйе, жүйелердiң құрылымдары мен атқарымдарын жақсарту үшiн тәжiрибе жинақтау.

Кез келген жүйе жалпы, осылайша, шешушi (эвристикалық) автоматтық ақпараттық, басқарушы, гомеостаздық және адаптивтiк (икемдi) автоматтармен композициясы ретiнде пайда болған абстрактылық автоматпен теңдестiрiлуi мүмкін. Сондай-ақ күрделi жүйеде оның бүкiл iшкi жүйелерiнiң өздерi күрделi жүйелер болып саналады және оның әрбiрi жоғарыда көрсетiлген типтердегi авто­маттардан тұрады. Талданатын жүйелердiң атқарымдар кешенiмен сипатталатын формаға өзгеру үдерiсi атқарымдық талдаудың негiзi болып санала­ды. Үдерiс кезiнде мақсатты баңытталған жүйелер атқарымдарының анықталуы абстракциялау үдерiсiндегi осы талдаудың мәні болып табылады.

87. Жүйені үйренуде қорытындыларды формалдау.

Формалды тiлдердi көмекпен (математикалық, логикалық тағы басқалар) формалды ақпараттық моделдер салынады. Формалды тiлдердi көмегi бар ақпараттық моделдердiң құрылысын процесс формализация деп аталады.

Құрылым ұғымы stтuctuтe деген, «құрылыс, орналасу, тәртiп» ұғымын бiлдiретiн латын сөзiнен шығады, ал құрылымның неғұрлым дәлірек анықтамасы мына түрде берiледi: «Жүйе элементгерiнiң жиынтығы мен олардың арасындағы өзара байланыстар құpылым бо­лып түсiндiрiледi». Мұнда байланыс ұғымы бiр мезгiлде жүйелердiң құрылымы (статика) мен атқарымын (динамикасын) сипаттауы мүмкiн. Бұдан өзге талдау жүргiзу кезiнде құpылымның eкi айқындаушы ұғымы: материалдық құpылым мен формалды құpылым пайдаланылады.

Жалпы жағдайда, қойылған мaқсaттap жүйесiне жеткiзу үшiн қажет және жеткілікті, атқарымдық элементтер мен олардың қатынастарының жиынтығы формалды неғұрлым болып түсiндiрiледi. Анықтамадан формалды құрылымның, бiр типтегi жүйеге тән, жалпыны сипаттауы шығады.

Өз кезегiнде, маmерuалдық құрылым нақты типтері мен параметрлерінің байланыстарының иесi болып санасады.

Жүйелердiң формалды және материалдық құрылымдарын зерде­леу кезеңiндегi жүйелiк талдау жүргiзу кезiнде талдаушылар әдетте мынадай есептердi шешедi:

• қолданыстағы құрылымдарының жүйенiң, жаңа мақсаттары мен атқарымдарына сәйкестiгiн анықтау;

• қолданыстағы құрылымды қайта құру, я принциптi түрде жаңа құрылымды жобалау қажеттiлiгiн анықтау;

• құpылымдар элементтерi бойынша жүйенiң жаңа және eскi атқарымдарын бөлу (қайта бөлу) түрін анықтау.

Әкімшілік өндірістік-технологиялық және есептеу жүйелерін құру кезінде пайдаланатын типтік құрылымдары:

Сызықтық, сақиналық, ұялық, көп байланыстық, «доңғалақ», сатыластық (иерархия), жұлдызды құрылым, графтық құрылым.

Тұтастай алғанда, құрылым проблемалық жағдайларды жоюда мақсатты қызметтiң материалдық тасымалдаушысы болып санала­ды және осы қызметтiң түпкi нәтижесi көбiнесе оның тиiмдiлiгiне қатысты болады.

Жүйелер теорияларымен шешiлетiн есептер қатарына мыналар жатады:

• жүйенiң жалпы құрылымын анықтау;

• iшкi жүйелер мен элементтер арасындағы өзара әрекетті ұйымдастыру;

· сыртқы орта әcерін есепке алу;

·жүйенiң оңтайлы құрылымын таңдау;

·жүйенiң атқарымдық оңтайлы алгоритмдерiн таңдау.

88. Макро- және микро кезеңде қойылым және алгоритмизациялау методологиясы.

Үлкен жүйелердi жобалау әдетте eкi сатыға бөлiнедi:

1. Мuкродеңгейде есепmердің қойылуы

Жабдықтардың физикалық бiрлiктерi ретiнде жүйелер элементтерiн әзiрлеумен және негiзгi элементтер бойынша (олардың құрылымдары мен параметрлерi, пайдалану режимдерi) техникалық шешiмдер алумен байланысты микрожобалау (iшкi жобалау).

2. Макродеңгейде есептердiң қойылуы

Үдерiс кезiнде, тұтастай алғанда атқарымдық-құрылымдық мәселелер шешiлетiн макрожобалау (сыртқы жобалау).

Макрожобалауға үш негiзгi бөлiм кiредi:

1) жүйенiң мақсаттары мен оның шешетiн есептерiн анықтау;

2) жүйелердi әзiрлеу кезiнде мiндеттi түрде есепке алуға жататын жүйеге әcep eтeтiн факторларды сипаттау;

3) жүйелер тиiмдiлiгiнiң көрсеткiшiн, көрсеткiштер топтарын таңдау.

Жүйелер теориясы ғылым ретiнде eкi бағытта дамиды. Бiрiншi бағыт - феноменологиялық тәсiлдеме (кейбiр уақытта себептiк-­салдарлық немесе терминалдық деп аталатын). Бұл бағыт кез келген жүйенi кipeтін әсерлердiң (стимулдар) шығатын шамаларға (реак­циялар) кейбiр түрленуi ретiнде сипаттаумен байланысты. Екiншi - күрделi мақсатты бағытталған жүйелер теориясын әзiрлеу. Бұл бағытта жүйелердi сипаттау оның кейбiр мақсаттарға жету немесе кейбiр атқарымдарды орындау тұрғысынан жүргiзiледi.

89. АЖ құрылымының синтез әдісі.

Жүйелер құрылымы синтезiнiң мынадай проблемасы болып түсіндіріледі:

1. Басқарылатын жүйелер құрылымының синтезi, яғни басқарылатын объектiлердiң жиынын, берiлген сипатталамаларға ие жекелеген iшкi жиындарға оңтайлы бөлiктеу.

2. Басқаратын жүйелер құрылымдарының синтезi.

1) теңдеулер мен iшкi жүйелер (жүйелер сатыластықтары) санын таңдау;

2) басқаруды ұйымдастыру қағидаттарын таңдау, яғни теңдеулер арасында дұpыc apaқатынастар орнату (бұл әртүрлi деңгейлердегi iшкi жүйелердiң мақсаттарын келiсумен және олардың жұмыстарын оңтайлы ынталандырумен, құқықтар мен жауапкершiлiктердi бөлумен, шешiмдер қабылдау контурларын жасаумен байланысты);

3) адамдар мен есептеу техникаларының құралдары арасында орындалатын атқарымдарды оңтайлы бөлу;

4) ұйымдық сатыластықтарды таңдау.

3. Ақпараттарды беру мен өңдеу жүйелерi құрылымдарының синтезi (оның iшiнде ақпараттық-басқарушы көпмашиналы кешен):

1) ақпараттарды беру мен өңдеу жүйелерi құрылымдарының синтезі;

2) ақпараттық - басқарушы кешен құрылымдарының синтезi (оның iшiнде қызмет көрсету пункттерiн орналастыру проблема­сы).

Кейбiр таңдалған (тiркелген) құрылым кезiнде жүйелердiң негiзгi сипаттамаларын анықтау құрылымдарды талдау проблемасы болып түсіндіріледі.

Жүйелер құрылымдарын оңтайландыру кезiнде, әртүрлi мо­дельдер мен әдiстер қолданысқа ие болады. Математикалық бағдарламалау (әcipece, дискреттiк бағдарламалау модельдерi), жап­пай қызмет көрсету және статистикалық модельдеу теориясының әдiстерi кең қолданысқа ие болды.

90. Құрылым оптимизациясының есебі.

Жүйенiң үлкен тиiмдiлiгiне жету мақсатында құрылымдарды оңтайландыру есебi өзектi болып саналады және өзiнiң шешiмi үшiн белгiлi бiр математикалық аппаратты талап етедi.

Құрылымұғымы stтuctuтe деген, «құрылыс, орналасу, тәртiп» ұғымын бiлдiретiн латын сөзiнен шығады, ал құрылымның неғұрлым дәлірек анықтамасы мына түрде берiледi: «Жүйе элементгерiнiң жиынтығы мен олардың арасындағы өзара байланыстар құpылым бо­лып түсiндiрiледi». Мұнда байланыс ұғымы бiр мезгiлде жүйелердiңқұрылымы (статика) мен атқарымын (динамикасын) сипаттауы мүмкiн. Бұдан өзге талдау жүргiзу кезiнде құpылымның eкi айқындаушы ұғымы: материалдыққұpылым мен формалды құpылым пайдаланылады.

Жалпы жағдайда, қойылған мaқсaттap жүйесiне жеткiзу үшiн қажет және жеткілікті, атқарымдық элементтер мен олардың қатынастарының жиынтығы формалды неғұрлым болып түсiндiрiледi. Анықтамадан формалды құрылымның, бiр типтегi жүйеге тән, жалпыны сипаттауы шығады.

Өз кезегiнде, маmерuалдыққұрылым нақты типтері мен параметрлерінің байланыстарының иесi болып санасады.

Жүйелердiң формалды және материалдыққұрылымдарын зерде­леу кезеңiндегi жүйелiк талдау жүргiзу кезiнде талдаушылар әдетте мынадай есептердi шешедi:

• қолданыстағықұрылымдарының жүйенiң, жаңа мақсаттары мен атқарымдарына сәйкестiгiн анықтау;

• қолданыстағықұрылымды қайта құру, я принциптi түрде жаңа құрылымды жобалау қажеттiлiгiн анықтау;

• құpылымдар элементтерi бойынша жүйенiң жаңа және eскi атқарымдарын бөлу (қайта бөлу) түрін анықтау.

Әкімшілік өндірістік-технологиялық және есептеу жүйелерін құру кезінде пайдаланатын типтік құрылымдары:

Сызықтық, сақиналық, ұялық, көп байланыстық, «доңғалақ», сатыластық (иерархия), жұлдызды құрылым, графтыққұрылым.

Тұтастай алғанда, құрылым проблемалық жағдайларды жоюда мақсатты қызметтiң материалдық тасымалдаушысы болып санала­ды және осы қызметтiң түпкi нәтижесi көбiнесе оның тиiмдiлiгiне қатысты болады.

Жүйелер теорияларымен шешiлетiн есептер қатарына мыналар жатады:

• жүйенiң жалпы құрылымын анықтау;

• iшкi жүйелер мен элементтер арасындағы өзара әрекетті ұйымдастыру;

· сыртқы орта әcерін есепке алу;

·жүйенiң оңтайлы құрылымын таңдау;

·жүйенiң атқарымдық оңтайлы алгоритмдерiн таңдау.

Кейбiр таңдалған (тiркелген) құрылым кезiнде жүйелердiң негiзгi сипаттамаларын анықтау құрылымдарды талдау проблемасы болып түсіндіріледі.

Жүйелер құрылымдарын оңтайландыру кезiнде, әртүрлi мо­дельдер мен әдiстер қолданысқа ие болады. Математикалық бағдарламалау (әcipece, дискреттiк бағдарламалау модельдерi), жап­пай қызмет көрсету және статистикалық модельдеу теориясыныңәдiстерi кеңқолданысқа ие болды.

91. Ақпараттық үдеріс ұғымы мен құрылымы

Ақпарат – белгілі бір нәрсе (адам, жануар, зат, құбылыс) туралы таңбалар мен сигналдар түрінде берілетін мағлұматтар, ақпараттық процесс барысында түзілетін қозғалыстағы объект. Ақпараттың қасиеттері мәліметтердің қасиеттеріне де, әдістердің қасиеттеріне де тікелей тәуелді.

Сонымен ақпарат — бұл ақпараттық процесс барысында түзілетін қозғалыстағы объект. Ақпараттың қасиеттері мәліметтердің қасиеттеріне де, әдістердің қасиеттеріне де тікелей тәуелді.

Адам ақпаратты сақтайды, өңдейді және жеткізе алады. Бұл жағдайда адам қандай да бір әрекеттер жасайды, оларды ақпараттық процесс деп атайды.

Ақпараттық процессті, әр түрлі құрылғыларды пайдалана отырып, өзі ұйымдастыра алады. Ол құрылғылар қатарына: қағаз, магниттік таспа, дискі, калькулятор, компьютер және тағы басқалар жатады.

Ақпараттар жинақталады, беріледі, сақталады және өңдейді.

Ақпараттар арқылы орындалатын әрекеттер ақпараттық процесстер деп аталады.

Ақпараттық процестер және оның моделдері

Ақпараттық процесс – бұл процесс нәтижесінде ақпаратты қабылдау, жинау, шығару, өңдеу және сақтауға болады.

Ақпаратты қабылдау – техникалық жүйеге немесе сыртқы өмірден тірі ағзаға түскен мәліметтің болашақта пайдалануға ыңғайлы формаға түрлендіру процесі.

Ақпаратты жинау – сыртқы ортадан ақпаратты қабылдау және оны берілген ақпараттық жүйеге сәйкестендіру. Ақпаратты шығару – арнайы программаның және ақпараттық құралдардың байланыс каналдарымен жүзеге асады.

Ақпаратты өңдеу – қазіргі дамыған ақпараттық жүйеде тізбектей және уақытқа сай есептеулерді шешу.

Ақпаратты сақтау бұл оның қайталанып пайдалануымен туындаған және ол ақпараттық массив түрінде машиналық тасымалдаушымен жүзеге асады.

Модель – қандай да бір объектінің, процестің немесе сыртқы өмірдегі құбылыстың математикалық немесе басқа арнайы символдың көмегімен өрнектеліп, шамамен сипатталуы.

Ақпараттық модель – объектінің, процестің, құбылыстың күйін және қасиетін, сол сияқты олардың сыртқы ортамен өзара байланысын сипаттайтын ақпараттың жиынтығы.

Ақпараттық модель былай жіктеледі:

• Ауызша (ақпараттық модель ойша немесе сөзбен).

• Таңба (ақпараттық модель таңбаның көмегімен беріледі, яғни кез-келген формальді тіл арқылы).

92. Сигналдың математикалық моделдері

Сигналдарды былайша ерекшелейді: көріністік, акустикалық, электрлік, радиосигналдар және т.б. Бір сигнал екіншісін шақыруы мүмкін. Электрлік сигнал дыбыстық (электрлі қоңырауда), жарықтық сигнал – электрлік (фотоэлементте) сигнал шақыруы мүмкін. Сигналдар кеңістікте және уақытта (дыбыстық кино) бір-бірімен байланысуы мүмкін.

Сигналдардың математикалық моделінде формулалар, функционалды тәуелділіктер, графиктер, теңдеулер, кестелер, векторлар, матрицалар және т.б. аналитикалық объектілер қолданылады. Математикалық түсініктеріне байланысты радиотехникалық сигналдар детерминалы және кездейсоқ болады.

Физикалық деректердi талдау мен өңдеу теориясы, соның негiзiнде математикалық дабылдар модельдерi жасалатын тиiстi физикалықөpicтep мен физикалықүдерiстердiң математикалық модельдерiне негiзделедi. Математикалық модельдердiң көмeтiмeн зерделенетiн үдерiстерде басты, айқындаушы болып саналатын дабылдар қасиеттерiн сипаттау және көп қосалқы белгiлердiң са­нын елемеу мүмкiндiгi пайда болады. Математикалық дабыл­дар модельдерiн бiлу, модельдердiңқандай да бiр болсын типiне тәнәртүрлi белгiлер бойынша оларды жiктеу мүмкiндiгiн бередi. Мәселен, дабылдар уақыттың кез келген мезетiндегi олардың мәндерiн дәл болжап бiлу мүмкiндiктерiне қатысты кездейсоқ емес және кездейсоқболып бөлiнедi. Дабыл, егер математикалық модель осындай болжап бiлудi жүзеге асыруға мүмкiндiк берсе, кездейсоқ емес болып саналады және деmермuнделген деп аталады. Детер­минделген дабыл, негiзiнен, математикалық атқарымдармен немесе есептеу алгоритмiмен берiледi, ал математикалық дабыл моделi мы­надай түрде берiлуi мүмкін: