2020-04-07
173
2003 жылдың қаңтарында Ассоциация Қазақстанның дарынды жас социолог ғалымдарын арналған Қазақстан социологтары ассоциациясының сыйлығын ізденуге арналған байқау ұйымдастырды. Байқаудың алғашқы жеңімпаздары мен лауреаттары Жаманбалаева Ш.Е., Қожамқұлова Л.Т., Әбдірайымова Г., Нұрбекова Ж.А., Шеденова Н.У., Валитова З.Х., Сәдуақасова А.К. болды.
Осылайша, Қазақстанның социология ғылымы шынайы социумның міндеттерін шешуге тырыса отырып, қарқынды дамып келеді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. История теоретической социологии. Под ред. Ю.Н.Давыдова. - М., Канон, 1997. - Т.2. - 560 с.
2. Джунушев Р.Е. Особенности формирования и развития казахского просвещения вт. пол. Х1Х-нач. ХХ в. Дис.... канд. философ. наук. -Алматы, 1985. - 167 с.
3. Чокан Валиханов и современность / Сборник материалов Всесоюзной научной конференции, посвященной 150-летию со дня рождения Ч.Ч.Валиханова. - Алма-Ата: Наука КазССР, 1988. - 320 с.
4. Атишев А.А. Политическая мысль Казахстана вт. пол. Х1Х-нач. ХХ в. - Алма-Ата: Наука, 1970. - 161 с.
5. Жұмақасова І. Қазақстанда социологиялық көзқарастардың қалыптасуы // Ақиқат. - 1994. - (10. -32-42 б.
6. История теоретической социологии / Под ред. И.Ф. Девятко. - М., 1997. - Т.1-4.
7. Маркин А.В. Концепции политической жизни в русской социологии в кон. Х1Х - нач. ХХ в. Б.Н.Чичерин, М.М.Ковалевский. Дис.... канд. социол. наук. - М., 1993. - С.65.
8. Омаров Д. Абай мұрасын еліміздің саяси - әлеуметтік өмірінде қолдану жолдары // Культурные контексты Казахстана: история и современность. Материалы международного семинара, посвященного 100-летию М.О.Ауезова. / Сост. А.Кодар, З.Кодар: Ассоциация по экологии культуры народов Казахстана “Золотой век”. - Алматы, 1988. - С.194-199.
9. Абай. Қара сөздер. Поэмалар. - Алматы: Ел, 1993.- 270 б.
10. Тойнби А. Дж. Постижение истории.. - М.: Прогресс, 1991.- 736 с.
11. Өміралиев І. Абай афоризмі. - Алматы: Қазақстан, 1993. - 124 б.
12. Орынбеков М. Философские воззрения Абая. - Алматы: Білім, 1995. - 136 с.
13. Бурабаев М.С. Общественная мысль Казахстана 1917-1940 г.г. - Алматы: Ғылым, 1991. - 256 с.
14. Шакарим. Зеркало подлинного счастья. Сады подснежников. Мысли разных лет // Простор. - 1989. - (8. - С.130-138.
14. Шәкерім Құдайбердиев. Шығармалары: Өлеңдер, дастандар, қара сөздер. - Алматы: Жазушы, 1988. - 560 бет.
15. Айтказин Т.К. История казахской общественной и философской мысли. - Астана, ЕАУ им. Л.Н.Гумилева, 2000.- 150 с.
16. Сегизбаев О.А. Казахская философия ХV - начала ХХ вв. - Алматы.: Гылым,1996. - 472 с.
17. Валиханов Ч. Собрание сочинений в пяти томах. - Алма-Ата: Казахская советская энциклопедия, 1985.- Т.2 - 416 с.
18. Валиханов Ч. Избранные произведения. Алма-Ата: Казгослитиздат, 1958. - 643 с.
19. Алтынсарин Ы. Шығармалар. ұш томдық. - Алма-Ата, 1976. - Т.2. - С.98.
20. Торайгыров С. Социализм. 1918. // Избранное. - Алма-Ата: Жазушы, 1971. - 256 с.
21. Капитонов Э.А. Социология ХХ века: история и технология. - Ростов-на-Дону: Феникс, 1996. - 512 с.
22. Социологические взгляды Н.Бухарина. - М.: Наука,1970.
23. Социологические центры СССР (1976) / Под ред. В.Ю.Попкова. - М., 1976. - 309 с.
24. Соскин С.Н. О преодолении социально-экономических и культурно-бытовых различий между городом и деревней в период строительства коммунизма. - Алма-Ата: Казахстан, 1967. - 223 с.; Соскин С.Н. Социальная структура современного села. - Алма-Ата: Знание, 1978. - 23 с.; Соскин С.Н. Социальная структура села и народное образование. - Алма-Ата: Казахстан, 1979. - 287 с.; Рогачев А. А. Социальное развитие села. - Алма-Ата: Кайнар, 1987. - 158 с.; Рогачев А. А. Использование трудовых ресурсов села. - Алма-Ата: Кайнар, 1970. - 128 с.; Рогачев А.А. Социально-экономическое развитие сельских трудовых ресурсов. - Алма-Ата: Кайнар, 1981.- 207 с.; Искаков У.М. Города Казахстана: проблемы социально-экономического развития. - Алма-Ата: Наука,1985. -160 с.; Алтаев А.Ш. Социальное развитие рабочих Карагандинского угольного бассейна в 1970-80-е г.г. - Алма-Ата: ғылым, 1990. - 133 с.; Байдельдинов Л.А. Статистика в социологическом исследовании. - Алма-Ата: Наука, 1965.- 126 с.; Шеденов У.К. Социология в службе быта Казахстана. - Алма-Ата: Казахстан, 1973. - 167 с.; Дорж Д.А. Конкретно-социологические исследования в лекционной пропаганде. - Алма-Ата: о-во “Знание”, 1987. - 20 с.; Акмамбетов Г.Г. Проблемы нравственного развития личности. - Алма-Ата: Наука, 1971. - 215 с.; Даутов Т.М. Личность как социологическая проблема. - Алма-Ата: Наука, 1970.- 254 с.
25. Сапрыкин В.А. Урбанизация. Атеизм. Религия: проблемы формирования научно-материалистического атеистического воспитания в условиях социалистического города. - Алма-Ата: Казахстан, 1981.- 287 с.; Черняк В.А. Формирование научно-материалистического атеистического мировоззрения (социологические проблемы). - Алма-Ата: Наука, 1969. - 372 с.; Черняк В.А. Планы социального развития коллективов и атеизм. - Алма-Ата: Казахстан, 1974. - 183 с.; Сарсенбаев Н. Обычаи и традиции в развитии. - Алма-Ата: Казахстан, 1965. - 328 с.; Сарсенбаев Т.С. Проблемы интернационального воспитания личности (философско-социологические исследования). - Алма-Ата: Казахстан, 1973. -129 с.
26. Черняк В.А. Социология атеизма и исторический материализм. - Алма-Ата: Казахстан, 1989. - 175 с.
27. Сейдуманов С.Т. Социологические информационные службы: ретроспективно-аналитический обзор. - Талды-Курган, 1990. - 38 с.
28. Справочник для поступающих в ВУЗы СССР в 1988 г. - М.: Высшая школа, 1988. - 448 с.
29. Габдуллина К.Г. Производственный коллектив и его социальная рөл в формировании работников сельского хозяйства. Дис.... д-ра социол. наук. - Алматы, 1991. - 291 с.; Икенов А.И. Гуманистический аспект управления научно-техническим процессом. Дис... д-ра социол. наук. - Алматы, 1992. - 327 с.; Тажин М.М. Методологические аспекты исследования социально-территориальных различий. Дис... д-ра социол. наук. - Алма-Ата, 1990. - 291 с.; Хамитова М.Р. Социальные изменения учителей Казахстана. Дис.... канд. философ. наук. - Алматы, 1992. - 123 с.; Раисов Е. Социальные факторы отношения рабочих Казахстана в труду в современных условиях. Дис.... доктора социол. наук. - Алматы, 1997. - 285 с.; Нагайбаева З.А. Предприниматели как социальная группа. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1997. - 127 с.; Садырова М.С. Социально-профессиональная мобильность интеллигенции в условиях рыночных преобразований. Дис.... доктора социол. наук. - Алматы, 1999. - 259 с.; Абжалиева А.Т. Урбанизация и ее социальные последствия. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2000. - 143 с.; Кожамкулова Л.Т. Социальная структура крупного города (на примере г. Алматы). Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2000. - 141 с.; Валитова З.Х. Современные тенденции развития социальной структуры казахстанского общества. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2000; Айтимбет Л.И. Социальные проблемы безработных в условиях переходного периода. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2000
30. Сапабеков И.Ж. Авторитет руководителя в современных условиях. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1992. - 156 с.; Биекенов К.У. Методологический и социологический анализ политической культуры хозяйственного руководителя. Дис.... доктора социол. наук. - Алматы,1993. - 325 с.; Никитенко Е.В. Руководитель организации: социологический анализ моделей управленческой деятельности. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1997. - 190 с.; Абдикерова Г.О. Социологический анализ проблемы политической социализации личности. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1997. - 140 с.; Кудро Н.М. Социальное регулирование поведения личности как предмет социологического анализа. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2000.
31. Золотухин С.А. Молодежь в социальной структуре общества. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1993. - 116 с.; Нұсқабаев О. Жалпы білім беретін мектеп өскелен ұрпақты әлеуметтендіру институты. Социол. ғыл. док.... дис. ізденіс. - Алматы, 1994. - 247 б.; Касымова Л.Н. Проблемы социализации казахской студенческой молодежи сельского происхождения в условиях переходного периода. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1997. - 148 с.; Ізтелеуова Л.И. Қазақстан жастарын нарық жағдайындағы өнеркәсіптік еңбекке бағыттау. Социол. ғыл. канд..... дис. ізденіс. - Алматы, 1998. - 130 с.; Абдрайымова Г.С. Студенческая молодежь как социальная группа. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1999. - 142 с.; Саликжанов Р.С. Социологический анализ политической культуры студентов. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1999. - 134 с.; Царева Т. Методологические проблемы анализа правовой социализации студенческой молодежи. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1999. - 134 с.; Казымбетова Д.К. Девиантное поведение молодежи как объект социологического исследования. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1999. - 161 с.; Ляднева Ж.М. Социологический анализ девиантного поведения молодежи Казахстана. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2000.
32. Амирханова М.М. Методология и методика построения системы индикаторов социальной статистики. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1999. - 165 с.; Алдашов Б.А. Качество жизни в контексте рыночной экономики. Дис.... доктора социол. наук. - Алматы, 1994. - 352 с.; Климова Т.В. Социально - демографические отношения как предмет социологического исследования. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1997. - 171 с.; Биекенова С. К. Методологические проблемы анализа социальной политики государства. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1999. - 149 с.; Абулкасова Д.Б. Миграционные процессы в Казахстане: тенденции и динамика.
33. Дарменова Б.К. Социально - экономические проблемы формирования и использования трудовых ресурсов в сельском хозяйстве Казахстана. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1993. - 147 с.; Матаев Г.М. Основные принципы крестьянского самоуправления. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1994. - 150 с.
34. Жаназарова З.Ж. Социологический анализ структуры взаимоотношений современной семьи. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1998. - 128 с.; Шеденова Н.У. Женский труд в условиях рыночных отношений: социальные аспекты. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1998. - 132 с.; Кылышбаева Б.Н. Социальная адаптация женщин к современным рыночным условиям. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1998.- 165 с.; Нурбекова Ж.А. Социологический анализ женского предпринимательства в Казахстане.. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2000.
35. Джаманбалаева Ш.Е. Социальные проблемы девиантного поведения (на материалах РК). Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1996.- 121 с.; Кошербаева А.Б. Социальные проблемы преступности (социологический аспект). Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1999.- 149 с.; Казымбетова Д.К. Девиантное поведение молодежи как объект социологического исследования. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1999. - 161 с.
36. Асылов Н.Ж. Военная социология как наука о войне и мире / Сб. научн. трудов. Вып. 2(7). - Алматы, ВИ ПВ, 1996.; Карабаев Ш.К. Этносоциальная структура общественно - политических движений и партий Казахстана в переходный период. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1995.- 138 с.; Сейдуманов С.Т. Становление многопартийности в Казахстане: политико- социологический анализ. Дис....доктора социол. наук. - Алматы, 1998. - 297 с.; Илеуова Г.К. Социальные аспекты формирования и развития политической элиты Казахстана. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1997. - 140 с.; Крылдакова Р.Б. Социологический анализ деятельности экологических неправительственных организаций. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2001.
37. Исмуханова Г.Г. Современные промышленные конфликты и их отражение в теории Р.Дарендорфа. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1996. - 149 с.
38. Хан М.М. Этно-региональные особенности ценностных ориентаций личности. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1993. - 139 с.; Смагамбет Б.Ж. Взаимоотношения между руководителем и подчиненным в многонациональных трудовых коллективах: социологический анализ. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1998.- 159 с.; Есенгалиева А.К. Социальная адаптация этнических групп к условиям рынка. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2000. - 162 с.; Карабаев Ш.К. Этносоциальная структура общественно-политических движений и партий Казахстана в переходный период. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 1995.- 138 с.; Ахметова С.С. Становление государственного языка как социального института в Республике Казахстан: социологический анализ. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2002; Жайшибекова К. Формирование культуры межэтнического общения как социальный процесс. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2001; Шаукенова З.К. Социальное взаимодействие этносов в современном казахстанском обществе. Дис....доктора социол. наук. - Алматы, 2003.
39. Биекенов К.У., Садвокасова А.К. Институционализация социологической мысли в Казахстане // Саясат. - 2000. - ғ 6; Садвокасова А.К. Институционализация социологической мысли в Казахстане. Дис.... канд. социол. наук. - Алматы, 2000.
ІІ бөлім. СОЦИОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ
1-тарау. КЛАССИКАЛЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК ТЕОРИЯ ПРОТОСОЦИОЛОГИЯ РЕТІНДЕ
Әлеуметтік білім эволюциясы
Социология тарихы неден басталады және оның пайда болуын қай кезеңнен бастап есептеген дұрыс? Бұл сұрақтың жауабы көп жағдайда социология пәнін түсіндіруге байланысты: социология пәні неғұрлым қысқа және нақты анықталса, оның тарихы да солғұрлым қысқа болып шығады. Екінші жағынан, бұл пән неғұрлым кең қамтылған және белгісіздеу болып көрінсе, социология тарихының бастауы да солғұрлым ғасырлар қойнауына тереңдей түседі.
Адамды қоршаған ортада пайда болуы ғана емес, оның қоршаған ортадағы басқа адамдардың арасында өмір сүруі проблемалары да ежелден қызықтырып келеді. Неге адамдар басқа адамдардың арасында өмір сүруге ұмтылады? Оларды топтарға бірігуге, жеке мемлекеттерге бөлінуге не мәжбүр етеді? Адамдар арасындағы қарым-қатынастардың мән-мағынасы мен құндылығы неге байланысты? Осы сияқты сұрақтар түрлі нысанда әр дәуірдегі әлеуметтік-философиялық мәтіндерде байқалып отырады, ерте замандағы ғалымдар мен ойшылдар өз көзқарастарын адамға және ол өмір сүретін қоғамға аударуға әрекеттенген. Көп жағдайда абстракцияға құрылған математика ғылымының шынайы объектілерді өлшеуден басталғаны сияқты, социологияның бастауларын да данышпандардың даналық ой-пікірлерінен табуға болады.
Мұндай ой-тұжырымдарға ертедегі қытай философиясынан бастап адамды қазіргі заман философиясында түсіндіруге дейін көптеген ғасырлар бойы жинақталған адам туралы ойға түсінік беруге әрекеттену мысал бола алады.
Социологиялық білімнің даму тарихы күрделі, көпқырлы және көлемді, сондықтан проблеманың мәнін түсіну үшін әлеуметтік білімнің жалпы қалай пайда болғанын, ненің орнына келгенін білу маңызды.
Социологиялық ойдың дамуын кезеңге бөлу
Социологиялық ой дамудың бірнеше кезеңдерінен өткен. Үш кезеңді бөліп қарауға болады - АЛДЫҢҒЫ ТАРИХИ (Ежелгі дүниенің, Орта ғасырлардың және Жаңа заманның әлеуметтік білімі), КЛАССИКАЛЫҚ (ерте және кейінгі классика) және ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ (соғыстан кейінгі және жаңа социология) [1].
СОЦИОЛОГИЯНЫҢ АЛДЫҢҒЫ ТАРИХИ КЕЗЕҢІ - ең алдымен социологиялық білімнің онтологиялық алғышарттарының: қоғам туралы, әлеуметтілік туралы, әлеуметтік шынайылық туралы түсініктердің қалыптасу прроцесі. Бұл алғышарттар ХІХ ғасырдың ортасына қарай қалыптасқан, ал осы уақытқа дейін социологиялық білім ұзақ уақыт бойы әр түрлі әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдардың: философияның, тарихтың, саяси экономияның, құқықтану мен мемлекет теориясының және т.б. құрамында жинақталып, дамыды. Адам мен қоғам проблемасы, өте жақсы қарым-қатынастар мен сол қоғамды дұрыс құру идеялары ерте кездің өзінде ірі ойшылдардың ақыл-ойларынан орын алған. Оқиғаларды уақытын, орнын және қатысушы адамдарын көрсетіп, қарапайым тіркеу ретінде пайда болған әлеуметтік білім біртіндеп талдамалық ой-тұжырымдармен де байи түсті. Әлеуметтік танымдағы жаңа талдамалық деңгейдің пайда болуына адамзат әуелі ежелгі қытай философтарынан, сонан соң көне философияға борыштар. Социологияның бастауларын Мао-цзы даос мектебінің ғұламалары мен даналарының әр түрлі тіршілік мәселелері жөніндегі философиялық астардағы ой-тұжырымдары мен кеңестерінен және қоғамдық өмір тәртібін анықтайтын үндінің “Махабхарата” мәтіндерінен табуға болады.
Платонның “Мемлекет”, Аристотельдің “Саясат” атты жұмыстары әлеуметтік білімнің дамуына жаңа серпін берді және жеке қоғамдық институттарды, атап айтқанда мемлекет, отбасы, құқықты зерделеуге жол салып берді. Көне философтар алғаш рет қоғамдағы адам орнының проблемасына назар аударып, адам мен қоғам туралы ілімді теориялық негізге қойды. Адамдардың дәстүрлерін, әдет-ғұрыптарын, өнегелері мен өзара қарым-қатынастарын зерделей, фактілерді жалпылай отырып әлеуметтік философтар қоғамды жетілдіру жөніндегі тәжірибелік ұсыныстармен қисынды аяқталатын тұжырымдамалар жасады.
Шығыс халықтарындағы қоғамдық-социологиялық ойдың аса көрнекті өкілдері әл-Фараби, әл-Бируни, Ибн-Сина болды. Шығыста әлеуметтік білім тарихи тұрғыдан әр түрлі қоғамдық күштердің тарихи шынайылықты игеруінің ерекше түрі ретінде дамыды және Шығыс халықтарының, соның ішінде қазақ халқының қоғамдық санасының қалыптасуында орасан зор рөл атқарды. Ежелгі және ортағасырлық қоғамдарда протосоциологиялық білімнің кейбір, бірақ әлі социология бола қоймаған элементтерін аңғаруға болады. Бүгінгі біздің протосоциологиялық идеяларды социология ретінде қабылдауымыз оларға ретроспективтік көзқарастың, қалыптасып үлгірген, бірақ жалпы алғанда басқа уақытта және басқа жерде қалыптасқан ғылымның позициясы көзқарасының мүмкіндігіне негізделген.
Ғылым ретіндегі социологияның ең жуық, тікелей алғышарттары Жаңа дәуір кезеңінің (ХVІІ - XІХ ғ.) әлеуметтік ойлары болды. Оның өкілдері Англияда Джон Локк, Адам Смит және Дэвид Юм; Францияда - Вольтер, Поль Гольбах, Дени Дидро, Шарль Монтескье, Анри Сен-Симон; Ресейде - М.В. Ломоносов, А.Н. Радищев, Н.И. Новиков; Германияда - Готхольд Лессинг, Иоганн Гердер, Иммануил Кант, Иоганн Фихте және т.б. болды.
Ағарту кезеңінің әлеуметтік теориялары өзінің сан алуан түрлілігімен мынадай негізгі идеяларды біріктіреді: адам бостандығын ажырамас табиғи құқық ретінде мойындау; ғылыми білімді адамдарға білім беруге және қоғамды жетілдіруге пайдалану қажеттілігі; философиядағы метафизикалық ойлауды, философиядағы тәжірибе мен экспериментке арқа сүйейтін әлеуметтік теорияларды жасаған кездегі адам мен қоғамға қатысты оймен жасалатын конструкцияларды сынау.
Социология ғылымының ерте және тікелей негізін салушылардың социологиялық ой-пікірлерінде құнды идеялар аз емес. Әйтсе де олар шектелген және ғылым ретіндегі социологиядан өзгеше.
Ғалымдарды протосоциологтер мен социологтарға бөлудің кем дегенде екі осындай негіздемесі бар:
Біріншіден, протосоциологтардың көбісі үшін әлеуметтік проблемаларды зерделеу негізгі, басты іс емес, философиялық, тарихи және саяси талдаударының бір бөлігі және де философиялық, тарихи және саяси теорияларға тәуелді, туынды бөлігі болды.
Екіншіден, протосоциологтар өздерінде жоқ зерттеудің арнайы әдістерін қолданудың қажеттігін түсінді. Сондықтан олардың тұжырымдамалары жүйелі эмпирикалық зерттеулерге негізделмеген және көп жағдайда оймен тұжырымдалған.
Протосоциология мен социология тарихы арасындағы шекара едәуір дәрежеде шартты. Ғылымның бір күйден екінші күйге өтуі - құбылыс емес, аса ұзақ және кең ауқымды процесс. Социологияның пайда болуы белгілі бір тарихи кезеңде және әлемдік мәдени кеңістіктің белгілі бір нүктесінде қиылысқан бірқатар интеллектуалдық және әлеуметтік факторлардың бірігуінің нәтижесі болды.
Бұл кезең ХІХ ғасырдың алғашқы жартысы, ал болған жері Батыс Еуропа. Кейіннен социология жер шарының әр түрлі әлеуметтік-мәдени ареалдарында дамып, тарады.
Осы жерде ғылымның алдыңғы тарихы аяқталып, оның тарихы басталады.
КЛАССИКАЛЫҚ кезең (ХІХ ғасырдың ортасында пайда болған сәттен Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін) пәннің салыстырмалы түрде алғанда әлсіз жіктелуімен және академиялық мекемелер шеңберіндегі институттану процестерімен сипатталады. Ерте және кейінгі классика арасындағы ажыратушы оқиға - Бірінші дүниежүзілік соғыс және Ресейдегі Октябрь революциясы болды. Ерте классиканы шартты түрде “бір фактор” мектебі деп атауға болады. Бұл уақытта ғалымдар қоғам дамуының әлеуметтік процесін, тарихи процестің бағыттарын анықтайтын басты, шешуші факторды табуға тырысты. Бұл кезеңде неғұрлым кең тараған мектептер органицизм, механицизм, әлеуметтік география, әлеуметтік дарвинизм, нәсілдік-антропологиялық теориялар, психологиялық мектеп сияқты мектептер болды. Бұл мектептердің жалпы айырмашылықтары болғанымен оларға тән кейбір ортақ әдіснамалық белгілері болды. Олардың барлығы эволюционизм методологиясына негізделеді. Бұл кезең мектептерінің маңызды белгісі қандай да бір құбылыстың кез келген ғылыми емес түсініктерінен бас тарту болды: мистика да, алдын ала жазылып қойылатын құндылықтар да, апологетика да әлеуметтік ғылымдарда орын алмауы тиіс.
Кейінгі классика кезеңі бірінші дүниежүзілік соғыстың қорытындылары мен Қазан социалистік революциясынан бастап қоғам үшін ашылған баламаларды ұғынудан басталады да екінші дүниежүзілік соғыспен аяқталады. Оны социологиядағы плюралистік көзқарастың бекіген кезеңі деп атауға болады. Бұл уақытта социологиялық методология айтарлықтай алға жылжыды. Бұл кезең социологизмнің әлеуметтік құбылыстарды зерделеудегі басты методологиялық принципі ретінде қалыптасуымен ерекшеленеді (Э.Дюркгейм).
Социологиялық ділдің (менталитеттің) қалыптасуына үлес қосқандар Э.Дюркгейм мен оның социологизм мектебі, М.Вебер және оның социологиясы; В.Парето және элиталардың айналым теориясы; марксизм еңбекті жатсыну теориясымен бірге; А.Адлер мен К. Юнгтің еңбектеріндегі психоталдау. Социологияда статистикалық-математикалық ғылымды пайдалану кең етек жаюда. Бұл ретте Я.Мореноның социометриясы мен П.Лазарсфельдтің бұқаралық коммуникация құралдарын зерттеуі жарқын мысал бола алады. Осы кезеңнің соңына социология ғылымының жоғары беделінің куәгері үкімет тарапынан қоғамның қауіпсіздігі мен қорғанысы үшін шешуші мәні бар зерттеулерге тапсырыс алу фактісі болып табылады. Әңгіме американ ғалымы Г.Лассуэлдің Гитлер мен Сталиннің саяси портретін жасау жөніндегі жұмыстары туралы, Т.Адорноның жетекшілігімен Германия мен АҚШ-та жүзеге асырылған авторитарлық тұлға жасау факторларын зерделеудің халықаралық жобасы туралы болып отыр.
ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ кезең өзінің тарихын екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуынан бастайды. Оның бірінші кезеңі “орта деңгей теориясының” пайда болуы мен қарқынды дамуы аясында өтті. Жеке әлеуметтік проблемаларды зерделеудің жинақталған тәжірибесі социологияның жаңа сапасына секіруге - салалық теориялардың құрылуына мүмкіндік берді. Оларды құруға адам қызметінің кез келген саласын дамытуда және басқаруда тек кәсіптік, мазмұндық қырларын ғана емес, әлеуметтік, ұйымдық жақтарын да ескерудің маңызды екендігін ғылымның, медицинаның, технологияның және бірқатар басқа да әлеуметтік қызмет салаларының мысалында көрсеткен американ ғалымы Р.Мертонның сіңірген еңбегі даусыз.
Социологияның дамуының жаңа кезеңі ХХ ғасырдың 60-шы жылдарынан басталады. Бұл уақытта кеңес ғалымдары мен басқа да социалистік елдердің қоғамтанушылары әлемдік социологиялық ғылымға қосылды. Академиялық ортаның және жалпы қазіргі заманғы қоғамның өміріне жастар мен студенттердің жаппай әлеуметтік наразылық танытуы түбегейлі ықпал етті. Социологияның дамуындағы бұл кезеңді методологиялық плюрализм дәуірі деп атауға болады.
