2021-12-25
57
6-сурет. Гольджи аппараты цистерналарының кеңейіп кетуі
(А.П. Авцын, В.А. Шахламов бойынша)
2 бөлім. Жасушалар мен тіндердің зақымдануы
лекс семіп, оның компоненттері кішірейіп қалады, цитоплазмада секреторлық гранулалар азаяды немесе бүтіндей жоғалады.
Белоктардың түзілуі эндоплазмалық тордың түйіршікті (гра-нулярлы) бөлігіндегі цистерналарда жүреді. Бүл жерде мРНҚ шаблоны бойынша рибосомалар аминқышқылдардан полипептидтер синтездейді. Бүл үрдіс трансляция деп аталады. Пайда болған бе-локтар ішінара гидролизденіп транспорттық көпіршіктермен Голь-джи агшаратының цистерналарына жеткізіледі, сол жерде гидро-лиздену үрдісі аяқталады. Жаңадан түзілген белоктар секреторлық заттар, ферменттер зат алмасу үрдісіне қатысу үшін жасуша ішінен шығарылу керек, бүл күрделі қүбылыс экзоцитоз деп аталады. Мысалы, бездердегі экзоцитоз нөтижесінде эпителий жасушала-рының үшының немесе цитоплазманың бір бөлігінің бөлініп шы-ғуымен сипатталады (апокриндік немесе голокриндік секреция).
Сонымен қатар жасуша ішілік конвейерде пайда болған зат-тардың бір бөлігі жасуша ішіңце белгілі бір уақытқа сақталып түруы мүмкін - бүл өртүрлі ағзалардың жүмыс істеу ритмімен де байла-нысты.
Жасушаішілік зат алмасу үрдісі жасуша ішіне қоректік заттар-дың үздіксіз түсіп түруымен де байланысты. Бүл жерде плазмо-лемманың кейбір заттарды өткізіп, кейбір заттарды тежеп түруы-ның маңызы зор. Осы өткізгііптіктің бір механизміне эндоцитоз үрдісі жатады, ол мембранада жайғасқан арнайы рецептормен байланысты. Кейбір аурулардың негізінде мембраналық рецепторлар-дың болмауы немесе блокадасы (бекіп қалуы) жатады.
Мембрана рецепторлары гликопротеидтерден түрады жөне арнайы "сигнаддарды" қабыддауға бейімделген. Рецепторлармен өсерлесетін молекулаларды лигандар деп атайды. Мысалы, гормон-дардың тек белгілі ағзалармен ғана өсерлесуі осы рецептордың бар болуына немесе жоқ болуына байланысты. Плазмолеммада төменгі тьіғыздықтағылипопротеидтер рецепторларының (апо-4, В, Е-ре-цепторлар) жоқ болуы отбасылық гиперхолестеинемияның себебі екені белгілі. Жасуша рецепторларының аутоантиденелермен бекіп қалуы (блокадасы), рецепторлардың антиденелік ауруларының, мысалы, біріншілік миастения, инсулинге тәуелді қантты диабет ауруларына соқтырады.
