Акционерлерді тіркеу (Реестр)

Қоғам акцияларын ұстаушылардың тiзiлiмдер жүйесiн жүргiзудi тіркеуші ғана жүзеге асыра алады.

Қоғам акцияларын ұстаушылардың тiзiлiмдер жүйесiн жүргiзу, сондай-ақ ол бойынша уәкілетті органға ақпарат беру тәртібі Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар рыногы туралы заңдарында белгіленеді.

Қоғам өз акциялары шығарылымын мемлекеттік тіркеу мақсатында уәкілетті органға құжаттар табыс етілгенге дейін қоғамның акцияларын ұстаушылардың тiзiлiмдер жүйесiн жүргiзу жөніндегі қызмет көрсету туралы қоғамның тіркеушісімен шарт жасасуға міндетті.

Орналастырылатын акция толық төленгенге дейін қоғамның осы акцияны қоғам акцияларын ұстаушылардың тiзiлiмдер жүйесiндегi (нақтылы ұстаушыны есепке алу жүйесiндегi) оны сатып алушының жеке шотына есептеу туралы бұйрық беруге құқығы жоқ.

73. Акционер (қатысушы) акцияға құқықтарының тоқтатылуы.

Акционердің акцияға құқықтары өз акцияларын толығымен сатқанда немесе АҚ өз қызметін тоқтанқанда, яғни қоғам тарағанда тоқтайды.

Қоғамды тарату келесідей жүзеге асады:

Қоғамды ерікті түрде тарату туралы шешім Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес кредиторлармен келісімдер бойынша және олардың бақылауымен тарату рәсімін белгілейтін акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады.

Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларда қоғамды мәжбүрлеп таратуды сот жүзеге асырады.
Егер Қазақстан Республикасының заң актілерінде өзгеше көзделмесе, қоғамды тарату туралы талапты мүдделі тұлғалар сотқа ұсынуы мүмкін.

Соттың немесе жалпы жиналыстың қоғамды тарату туралы шешімімен тарату комиссиясы тағайындалады.
Тарату комиссиясы қоғамның таратылуы кезеңінде оны басқару және тізбесі Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген іс-әрекет жасау жөніндегі өкілеттіктерге ие болады.
Ерiктi тарату кезiнде тарату комиссиясының құрамына қоғам кредиторларының өкілдері, ірі акционерлердің өкілдері, сондай-ақ акционерлердің жалпы жиналысының шешіміне сәйкес өзге де адамдар енгізілуге тиіс.

Қоғамды тарату рәсімі және оның кредиторларының талаптарын қанағаттандыру тәртібі Қазақстан Республикасының заңдарымен реттеледі.

Қоғамды тарату кезінде оның жарияланған, оның ішінде орналастырылған акциялары Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен жойылуға жатады.

74. Акционердің корпоративтік құқығы.

1. Қоғам акционерi:
1) осы Заңда және (немесе) қоғамның жарғысында көзделген тәртiппен қоғамды басқаруға қатысуға;
2) дивидендтер алуға;
3) қоғамның қызметi туралы ақпарат алуға, оның iшiнде акционерлердiң жалпы жиналысында немесе қоғамның жарғысында айқындалған тәртiппен қоғамның қаржылық есептiлiгiмен танысуға;
4) қоғамның тiркеушiсiнен немесе номиналды ұстаушыдан оның бағалы қағаздарға меншiк құқығын растайтын үзiндi көшiрмелер алуға;
5) қоғам акционерлерiнiң жалпы жиналысына қоғамның директорлар кеңесiне сайлау үшiн кандидатуралар ұсынуға;
6) қоғамның органдары қабылдаған шешiмге сот тәртiбiмен дау айтуға;
7) қоғамның дауыс беретін акцияларының бес және одан да көп пайызын дербес немесе басқа акционерлермен жинақтап алғанда иеленген кезде, осы Заңның 63 және 74-баптарында көзделген жағдайларда, өз атынан сот органдарына қоғамның лауазымды адамдарының қоғамға келтірілген залалдарды қоғамға өтеуі және қоғамның лауазымды адамдарының және (немесе) олардың аффилиирленген тұлғаларының ірі мәмілелер және (немесе) мүдделілік болуына орай жасалатын мәмілелер жасасу (жасасуға ұсыныс) туралы шешім қабылдау нәтижесінде алған пайданы (табысты) қоғамға қайтаруы туралы талаппен жүгінуге;
8) қоғамға оның қызметi туралы жазбаша сұрау салуға және қоғамға сұрау салу келiп түскен күннен бастап күнтізбелік отыз күн iшiнде дәлелдi жауаптар алуға;
9) қоғам таратылған кезде мүлiктiң бiр бөлiгiне;
10) Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, осы Заңда белгiленген тәртiппен өз акцияларына айырбасталатын қоғамның акцияларын немесе басқа да бағалы қағаздарын артықшылықпен сатып алуға;
11) акционерлердің жалпы жиналысының осы Заңда көзделген тәртіппен қоғам акцияларының санын өзгерту туралы немесе олардың түрін өзгерту туралы шешім қабылдауына қатысуға құқылы.

75. Корпоративтік құқықтардың мәні мен түрлері

Корпоративтік құқық – құқықтың әртүрлі салалары нормаларын біріктіретін жан – жақты саласы. М.К.Сүлейменов корп/тік құқықты екі жақты түсіну керек деген пікір айтады: тар мағынасында корп/тік құқық – азаматтық құқықтың бір бөлігі; сол бір мезгілде корп/тік құқықты кең мағынасында құқықтың әртүрлі салалары (азаматтық, әкімшілік, қаржы, кеден, еңбек) нормаларын біріктіретін жан-жақты білім деп түсінуге болады. Әдебиет/рде корп/тік құқығын кең мағынасында түсінуді жақтайтындар оған шаруашылық қызметін іске асыру барысында пайда болатын қатынастарды реттейтін құқықтың әртүрлі салалары (азаматтық, әкімшілік,қаржы,еңбеқ,халықаралық,қылмыстық)нормаларды сыйғызады.

Қоғам акционерiнің құқығы: 1)қоғамның жарғысында көзделген тәртiппен қоғамды басқаруға қатысуға; 2) дивидендтер алуға; 3) қоғамның қызметi туралы ақпарат алуға, оның iшiнде акционерлердiң жалпы жиналысында немесе қоғамның жарғысында айқындалған тәртiппен қоғамның қаржылық есептiлiгiмен танысуға; 4) қоғамның тiркеушiсiнен немесе номиналды ұстаушыдан оның бағалы қағаздарға меншiк құқығын растайтын үзiндi көшiрмелер алуға; 5) қоғам акционерлерiнiң жалпы жиналысына қоғамның директорлар кеңесiне сайлау үшiн кандидатуралар ұсынуға.

76.Мүліктік құқықтар

Мүліктік құқық – иеленушінің өз шаруашылық аясындағы мүлікті тікелей қолдану арқылы мүддесіне жетуді қамтамасыз ететін заңды мүмкіндігі. Мүліктік құқық мына негіздер арқылы пайда болады: 1) міндеттемеге қатысу; 2) интеллектуалдық меншік объектісін иелену. Міндеттемеге сәйкес бір адамның басқа адамның пайдасына мүлік беруі, жұмыс атқаруы, ақша төлеуі және басқа да сол сияқты әрекеттер жасауға міндетті, ал несиегер борышқордан өз міндеттерін орындауын талап етуге құқылы. Міндеттемелер шарттан, зиян келтіруден және өзге де негіздерден пайда болады. Қарызға ақша алған адам борышқор болса, қарыз беруші несиегер болып саналады. Бұл міндеттеме негізінде несиегер Мүліктік құқық иеленіп, борышқордан қарыз ақшаны қайтаруын талап ету мүмкіндігін алады. Зиян келтіру салдарынан туындайтын міндеттемеде Мүліктік құқыққа жәбірленген адам ие болады. Интеллектуалдық меншік объектілеріне деген Мүліктік құқық олар жасалған мезетте және кейбір түрлері өкілетті мемл. орган тіркеген сәттен бастап пайда болады. Жазушы өзінің көркем шығармасын қолжазба түрінде дайындаған сәттен бастап туындыгер болып танылады да, жеке мүліктік емес және Мүліктік құқыққа ие болады. Көркем шығармаға деген Мүліктік құқыққа ие болу үшін тиісті органға тіркету, сараптамадан өткізу секілді қосымша талаптар жоқ. Ал өнеркәсіптік меншік объектілеріне (өнертабысқа, пайдалы модельге, өнеркәсіптік үлгіге) деген Мүліктік құқық сараптамадан өткізіліп, тиісті өкілетті органға тіркелген авторлықты қуаттайтын құжат – патент алған кезде пайда болады. Мұндағы интеллектуалдық меншік объектілеріне деген Мүліктік құқықтың мазмұны сол объектілерді пайдаланғаны үшін басқа тұлғалардан ақы төлеуін талап ету мүмкіндігінен тұрады. Міндеттемелік құқықта құқықты тұлға мүддесі міндетті тұлғаның әрекеті арқылы орындалатын болса, Мүліктік құқық аясында құқықты тұлғаның мүддесі өз әрекеті арқылы орындалады, сондықтан міндетті тұлғалардың қимыл-қарекеті бірінші кезекте емес. Өйткені олар тек құқықты тұлғаның өз құқығын өзінің жүзеге асыруына кедергі келтірмеуге тиіс. Мұндай міндетін бұзған тұлға сол заматта мемл. мәжбүрлеу шараларының күшімен сабасына түсіп, құқықбұзушылықтың салдарын ретке келтіреді. Дегенменен бұл екі бағытта да субъективті құқықтың жүзеге асуына міндетті тұлғаның оңды қимыл-қарекеті негіз болады.

77. Акционердің (қатысушы) корпоративтік міндеттері.

Қоғамның акционері:

1) акцияларды төлеуге;

2) осы акционерге тиесілі акцияларды қоғамның тіркеушісіне және нақтылы ұстаушыға қоғамның акцияларын ұстаушылардың тiзiлiмдер жүйесiн жүргізуге қажетті мәліметтердің өзгерісі туралы он күн ішінде хабарлауға;

3) қоғам немесе оның қызметі туралы қызметтік, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын ақпаратты жария етпеуге;

4) осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерінде белгіленген басқа да міндеттерді орындауға міндетті.

2. Акционердің осы баптың 1-тармағының 2) тармақшасында белгіленген талаптарды орындамауының салдары үшін қоғам мен қоғамның тіркеушісі жауапты болмайды.

78.Аффилирленген тұлғалар түсінігі.

Аффилиирленген тұлғалар - тікелей және (немесе) жанама түрде шешімдерді айқындауға және (немесе) әрқайсысы (тұлғалардың бірі) қабылдайтын шешімге, оның ішінде жасалған мәмілеге орай ықпал етуге мүмкіндігі бар (өздеріне берілген өкілеттіктер шеңберінде бақылау және қадағалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдарды қоспағанда) жеке немесе заңды тұлғалар.

Қоғамның аффилиирленген тұлғасы мыналар:

1) iрi акционер;

2) қоғамның тәуелсіз директорын қоспағанда, жеке тұлғаның жақын туыстары, жұбайы (зайыбы), жұбайының (зайыбының) жақын туыстары;қоғамның немесе, тәуелсіз директорды қоспағанда, заңды тұлғаның лауазымды адамы;

4) қоғамның iрi акционерi не лауазымды адамы болып табылатын тұлғаның бақылауындағы заңды тұлға; қоғамның iрi акционерi не лауазымды адамы болып табылатын тұлға оған қатысты iрi акционер болып табылатын не мүлiктегi тиiстi үлеске құқығы бар болатын заңды тұлға;

6) оған қатысты алғанда қоғам iрi акционер болып табылатын не мүлiктегi тиiстi үлеске құқығы бар болатын заңды тұлға;

7) iрi акционері болып табылатын немесе мүлкіндегі тиiстi үлеске құқығы бар заңды тұлға;

8) қоғаммен бiрге үшiншi тұлғаның бақылауында болатын заңды тұлға;

9) қоғаммен шарт арқылы байланысы бар, қоғам қабылдайтын шешiмдердi сол шартқа сәйкес айқындауға құқылы тұлға;

10) дербес немесе өзiнiң аффилиирленген тұлғаларымен бiрлесiп қоғамның дауыс беретiн акцияларының (ұйымның қатысу үлесінің) он және одан да көп процентiн иеленетiн, пайдаланатын және оларға билiк ететiн тұлға;

11) Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес қоғамның аффилиирленген тұлғасы болып табылатын өзге де тұлға қоғамның аффилиирленген тұлғасы болып табылады.

Тиісті қоғам немесе өзге заңды тұлға қабылдайтын шешімді анықтау мүмкіндігі қоғамға немесе өзге заңды тұлғаға бақылау жасау деп танылады. Бұл ережелер коммерциялық емес ұйым болып табылатын қоғамдарға және кредиттік бюроларға қолданылмайды.

Мыналар:

1) коммерциялық емес ұйымның немесе кредиттік бюроның ірі акционерлері (қатысушылары) болып табылатын тұлғалар;

2) іс-әрекетке қабілетсіз және іс-әрекетке қабілеті шектеулі тұлғалар аффилиирленген тұлғалар болып табылмайды.