Еменді орман биогеоценозы

5. Орман биогеоценозындағы өздігінен реттелу

6. Органикалық қалдықтардың минералдануы

деп бөлінеді.

Биогеоценоздағы өзгерістер екі топқа бөлінеді:

1. Түрлер санының ауытқуы

2. Биогеоценоздың ауысуы

042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 21 беті

1. Биогеоценоз ішіндегі әртүрлі организмдер санының динамикасы және

оны анықтаушы себептерді зерттеу зиякез бунақденелердің жаппай көбейіп

кетуін алдын – ала болжап, оған жол бермеу үшін қажет болды. Бұл –

экологияның маңызды міндеттерінің бірі.

2. Қандай биогеоценоз болсада дамып, экологиядан өтеді. Құрлық

биогеоценоздарының ауысуы процесінде өсімдіктердің алатын орны үлкен,

бірақ олардың атқаратын қызыметін, биогеоценоз біртұтас организм ретінде

тіршілік етіп, өзгеріп отырады. Адамның алатын орны да өте зор.

Биогеоценоздың табиғи ауысуының заңдылығы мен бағытын білу, оның

ауысуы белгілі бағытта жүріп, солардың тіршілік ету ұзақтығы әр қилы

болады. Биогеоценоздардың әртүрлі типтері географиялық аймақтылық пен

тығыз байланысты. Мыс: солт –тен оңт – ке бірқатар табиғи аймақтар тундра,

тайга, жапрақты орман, дала, шөл. Аймақтық биогеоценоздың жетекші

компоненті - өсімдіктерден едәуір айқын байқалады. Экожүйенің маңызды

құрамдас бөлігі және оның әрекеті нәтижесінде топрақ та географиялық

аймақтарға байланысты өзгеріп отырады. Адам қолмен жасалатын

биогеоценоздар – адамның ауылшаруашылық әрекетінің нәтижесінде пайда

болатын қолдан жаалған биогеоценоздар – агроценоздар деп аталады

Негізгі әдебиеттер:

1. Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. А., 2003

2. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаев Г.З. Экология., А., 2001.

3. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология А., 2003.

Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология., А., 2002.

5.Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқашы курсы А, 2010

042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 22 беті

Такырып-4 (3 сағат) № 7 дәріс.

ҚАУЫМДАСТЫҚТАР МЕН ЭКОЖҮЙЕЛЕР ЭКОЛОГИЯСЫ

СИНЭКОЛОГИЯ

Мақсаты: Алған білімдерін жадында сақтауға және оны өмірде

көргендерімен салыстыра білу арқылы білімдер арттыру.

Жоспар

1. Қоректік тізбек және қоректену деңгейлері.

2.Экологиялық пирамидалар

3. Экологиялық сукцессиялар

Қоректік тізбек және қоректену деңгейлері.

Экожүйенің маңызды қасиеттерінің бірі оларда қоректік тізбектің болуы.

Қоректік тізбек – экожүйеде организмнің қоректенуі кезіндегі

органикалықзаттардың қозғалысы мен олардан алынатын энергия ағымын

көрсететін организмдер тізбегі. Бұл сөз грек тілінің trophos – қорек, тамақ

ұғымдарын береді. Қоректік байланыстар – табиғатта негізгі болып табылады,

тіршілікті демейді, өзара әрекеттесуші түрлердің саны мен олардың

эволюциясының барысына ықпал етеді; әрбір түр басқа түрлер үшін энергия

мен қоректік заттардың көзі болып табылады (қоректену немесе қоректік

тізбек). Енді продуценттер, консументтер және редуценттер ұғымдарын

толығырақ қарастырайық.

Продуценттер (ағылш. to produce - өндіру) – бейорганикалық заттардан

органикалық заттарды өндіретін организмдер. Экожүйелерде продуценттерге

фотосинтез арқылы сыртқы күн энергиясын органикалық заттар ішіндегі

биохимиялық энергияға айналдыратын автотрофты организмдер жатады. Жер

бетіндегі экожүйелердегі продуценттерге өсімдіктерді жатқызамы.

Консументтер (латын. консуме – тұтыну) басқа организмдермен

(продуценттермен) өндірілген органикалық заттармен қоректенетін

организмдер. Экожүйедегі бұл организмдер гетеротрофты деп аталады.

042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 23 беті

Редуценттер – органикалық заттар қалдықтарын бейорганикалық заттарға

айналдыратын организмдер (негізінен бактериялар, саңырауқұлақтар және

Т.б.).

Сонымен энергиясы бар экожүйенің ішіндегі органикалық заттар

автотрофты организмдермен түзіліп, олар гетеротрофтар үшін қорек (заттар

мен энергиялардың қайнар көзі) болып табылады. Қарапайым мысал:

жануарлар өсімдікті жейді. Бұл жануарларды өз кезегінде басқа жануарлар

жеуі мүмкін, осындай жолмен бірқатар ағзалар арқылы энергия тасымалдау

жүреді – олардың әрбір келесісі шикізат пен энергия беретін алдыңғысымен

қоректенеді. Мұндай бірізділік қоректік тізбек деп, ал оның әрбір түйіні –

қоректену деңгейі деп аталады.

Бірінші қоректену деңгейін афтотрофтар немесе бірінші реттік

продуценттер деп аталатындар алады. Екінші қоректену деңгейіндегі

организмдер – бірінші реттік консументтер, үшіншідегілер – екінші реттік

консументтер деп аталады. Әдетте төрт немесе бес қоректену деңгейлері