Пытанне 2. Першабытнаабшчынны лад на тэрыторыі Беларусі

Чалавек вылучыўся з жывёлы міры каля 3 млн гадоў назад (Афрыка). На тэрыторыі сучаснай Беларусі першыя людзі з'явіліся - 100-40 тыс гадоў да н. э. У адпаведнасці з эвалюцыяй прылад працы гісторыю першабытнага грамадства прынята дзяліць:

Каменнае стагоддзе(100-40 тыс да н э -3 тыс гадоў да н э): 1) палеаліт (100-40 тыс да н э - 10 тыс гадоў да н. э.), 2) мезаліт (10-5 тыс да н. э.), 3) неаліт (4-3 тыс гадоў да н. э.).

Бронзавае стагоддзе(2 тыс да н э -пач I тыс да н э);

Жалезнае стагоддзе (пач I тыс да н э - сяр I тыс. н. э.).

Каменнае стагоддзе:

Палеаліт - першае пранікненне чалавека - клімат вельмі халодны, насельніцтва- неандэртальцы (каменная зброя, прымітыўная прамова, агонь, прамахаджэнне). Асвойвалі наш край па берагах рэк. У эпоху позняга палеаліту- краманьонцы (крамянёвыя прылады працы, жыллё з костак і шкур, зародкі мастацтва, рэлігіі)

На нашай тэрыторыі 2 самыя старажытныя стаянкі: Юравічы (рэшткі 20 мамантаў, крэмневыя прылады, вогнішчы) і Бярдыш (Чэчэрскі раён- прылады працы каля 600). У гэты час існуе ўжо радавое грамадства. Асноўным прамысловым калектывам была раннеродавая абшчына. Існуе радавая ўласнасць на паляўнічыя ўчасткі і г.д. Толькі прылады ў асабістай уласнасці. Існаваў матрыярхат. Тэрыторыя акрылася ледніком, пацяпленне, паўторнае засяленне.

Мезаліт - поўнае засяленне тэрыторыі Беларусі, каля 120 стаянак вядома, важнае адкрыццё лук і стрэлы, прыручэнне жывёл, рыбалка, характэрная радавая арганізацыя (у ўсіх аднолькавыя прылады працы, адзежа, жыллё). У сваю чаргу абшчына аб'ядноўвалася ў плямёны.

Неаліт - клімат цяплей, 27-36 тыс чал, гліняны посуд, з'яўляецца ткацтва. Распаўсюджаныя формы гаспадарання: земляробства і жывёлагадоўля - расла незалежнасць ад прыроды. Такім чынам пачаўся паступовы пераход ад прысваення да вытворчасці.

З'яўляліся крамянёвыя шахты, у некаторых селішчах матчын род набыў сталыя формы.

Бронзавае стагоддзе:

Першыя вырабы з самароднай медзі (6500 да н. э. - не на тэрыторыі Беларусі). Праз 3000 гадоў - бронза. У 1800-1500-металургічныя цэнтры ў Закаўказзе і Скандынавіі. У нас у асноўным каменныя прылады, плоскадонны посуд, ткацтва, металургія, воінскія захопы - зараджэнне маёмаснай няроўнасці, патрыярхат. Існуе тавараабмен. 2-3 тыс. гадоў да н. э.. Дэмаграфічны выбух у Еўропе. Балты дашлі на нашу тэрыторыю з сярэдняга паддняпроўя і ў 2-ім тыс да н. э. змяшаліся з мясцовым насельніцтвам і рассяліліся ў нашым боку. З'явіліся індаеўрапейцы. Яны прынеслі новыя культуры. - культура штрыхавой керамікі, культура баявых сякер і іншыя.

Жалезнае стагоддзе:

У 7-6 у да н. э. у нашым боку пачынаюць здабываць жалеза з бурых жалязнякоў (выплаўляюць у печах- домніцах), развівалася падсечная сістэма земляробства (проса, бабы, пшаніца). У 4-5 у н. э. на нашу тэрыторыю дашлі славяне са сваёй прарадзімы (рэкі Эльба, Вісла, Нёман). Са сваёй прарадзімы частка славян ішла на поўдзень, іншая на ўсход (дайшла да Дняпра і ў 6-7 у тут сфармавалася новая галіна славян - беларусы, рускія, украінцы)- усходнія славяне.

3 этапу засялення: 1) Вялікае перасяленне, 2) Славянізацыя балтаў, 3) Славяне - асноўнае насельніцтва нашага боку. Асіміляцыя славянамі нашай тэрыторыі ішла шляхам вайны і мела вялікае значэнне для гістарычнага лёсу Беларусі.

Пытанне 3. Рассяленне ўсходнеславянскіх этнічных супольнасцей на тэрыторыі Беларусі.

Этнас (ад грэч. ethnos – племя, народ) – устойлівая супольнасць людзей, якая склалася гістарычна на пэўнай тэрыторыі, мае агульную мову, культуру, побыт, псіхалагічныя рысы і самасвядомасць. Індаеўрапейскі перыяд этнічнай гісторыі Беларусі пачаўся ў бронзавым веку з часу рассялення на яе тэрыторыі індаеўрапейскіх плямён. Яго храналагічныя рамкі: 3–2 тыс. гг. да н.э. – да нашага часу. Прыкладна 3 – 2 тыс. гг. да н.э. адбыўся дэмаграфічны выбух, пачалося “вялікае перасяленне народаў”. Інснуе некалькі канцэпцый прарадзімы індаеўрапейцаў. Адна з іх – канцэпцыя еўрапейскай лакалізацыі – Паўночнай Германіі і Паўднёвай Скандынавіі. У канцы ХІХ – пачатку ХХ ст. узнікла званая балканская канцэпцыя прарадзімы індаеўрапейцаў. Найбольш навукова абгрунтаванай з’яўляецца канцэпцыя пярэднеазіяцкай прарадзімы індаеўрапейцаў. У адпаведнасці з ёй праіндаеўрапейцы да міграцыі жылі ў Пярэдняй Азіі, там, дзе цяпер знаходзяцца Іран, Ірак, Афганістан. У 4–3 тысячагоддзі да н.э. пачалася міграцыя праіндаеўрапейцаў са сваёй прарадзімы. Гэты магутны міграцыйны паток стаў крыніцай рассялення праіндаеўрапейцаў у Еўропе, у тым ліку і ў Беларусі. Пры сустрэчы з мясцовым насельніцтвам індаеўрапейцы, якія знаходзіліся на больш высокай ступені сацыяльна-эканамічнага развіцця перамагалі яго і асімілявалі. У выніку асіміляцыі мясцовага неалітычнага насельніцтва індаеўрапейцамі сфарміраваўся новы этнас – балты. Балты жылі на тэрыторыі сучаснай Беларусі да прыходу сюды славян. Каменны век уступіў месца бронзаваму веку (3–2 тыс. гг. да н.э. – 1 тыс. гг. да н.э.). Агульная колькасць насельніцтва ў бронзавым веку магла быць ад 50 да 75 тыс. чалавек. Бронзавы век уступіў месца жалезнаму веку (1 тыс. гг. да н.э. – IV–V стст. н.э.). Мясцовыя плямёны асвоілі жалезаапрацоўку.Ёсць некалькі канцэпцый прарадзімы славян. Но найбольш навукова абгрунтаванай і распаўсюджанай з’яўляецца канцэпцыя цэнтральнаеўрапейскай лакалізацыі славян, паводле якой прарадзімай славян трэба лічыць тэрыторыю дзе сёння знаходзяцца Германія, Чэхія, Славакія, Польшча, самыя заходнія раёны Беларусі. У IV–VII стст. адбылося другое “вялікае перасяленне народаў”. Са сваёй прарадзімы частка славян пачала масавы рух на поўдзень. Сёння гэта – балгары, сербы, харваты, славенцы, македонцы і інш. Другая частка славян са сваёй прарадзімы рухалася на ўсход. Яны асімілявалі мясцовае балцкае, фіна-угорскае і цюркскае насельніцтва. Усходнія славяне сёння – гэта беларусы, рускія і ўкраінцы. У VI–VII стст. славяне пачынаюць пранікаць у балцкі арэал. У VIII–IX стст. пачынаецца масавае рассяленне славян на тэрыторыі сучаснай Беларусі. У выніку славяна-балцкага ўзаемадзеяння ўзніклі крывічы, дрыгавічы, радзімічы – не непасрэдныя продкі беларусаў, а этнічныя супольнасці на тэрыторыі сучаснай Беларусі ў IX – першай палове XII ст.

Крывічы: Вярхоўя Дняпра, Заходняй Дзвіны, гарады Полацк, Віцебск, Лукомль, Браслаў. 859 – першы ўспамін ў “Аповесці мінулых гадоў”. Цэнтр – Полацк. Назва – ад слова “крэўныя” – родныя па крыві.

Радзімічы: У міжрэччы Дняпра і Дзясны, па цячэнні ракі Сож і яе прытокаў. Цэнтр Гомій (Гомель), 885 першыя звесткі пра радзімічаў.

Дрыгавічы: Паміж Прыпяццю і Заходняй Дзвіной. Назва ад слова “дрыгва” – балота. Гарады – Тураў, Пінск, Слуцк, Клецк.

Пытанне 4. Кіеўская Русь. Першыя княствы-дзяржавы на беларускіх землях ў 9-12 ст.

У 9-13 стст на нашай тэрыторыі склаліся ўмовы для зараджэння дзяржаўнасці:

-унутраныя (падзел працы, узнікненне гарадоў, маёмаснае расслаенне, існаванне класаў, неабходнасць падтрымання парадку ўсярэдзіне краін),

-знешнія (неабходнасць абароны тэрыторыі ад знешняга ворага).

Першай дзяржаўнай адзінкай з'яўляецца Полацкае княства. Полацкая зямля знаходзілася на тэрыторыі паўночнай Беларусі ў землях крывічаў, уключала ў сябе сучасную Віцебскую вобласць., поўнач Менскай. На сев.-зап. валодання полацкіх князёў даходзілі да Рыжскага заліва. Зручнае размяшчэнне на водных шляхах спрыяла культ. і экономич. развіццю княства. Упершыню сталіца княства - горад Полацак згадваецца ў 862г у "Аповесці часавых гадоў".У гэты час Кіеў і Ноўгарад супернічалі адзін з аднім за аб'яднанне вост -слав. земляў. У гэтым суперніцтве Полацку адводзілася важная роля. У канцы 10 у. у Полацку правіл князь Рагвалод. Сын Рагнеды і Ўладзіміра - Ізяслаў успадкаваў пасад. Яго сын Брачыслаў Ізяслававіч працягнуў пашырэнне тэрыторыі княства. Наступны князь - Усяслаў Чарадзей. Пры яго кіраванні княства дасягнула піка развіцця. Пасля смерці Чарадзея Полацкае княства было падзелена паміж 6- ю яго сынамі(раздробненасць).У XII у з'яўляюцца Мін,Віц.,Друцкае княства і інш.У 1119 г Манамах захапіў Менск,паланіў князя Глеба,дзе ён памёр.

Турава-Пінскае княства ўтварылася ў межах рассялення дрыгавічэй, у басейне ракі Прыпяць. Сталіца-Тураў. Мясцовая дынастыя знікла ў часы князя Ўладзіміра. У 988г. Уладзімір вылучыў Тураў сыну Святаполку, які пачаў барацьбу за яго незалежнасць. Ён ажаніўся на дачцы польскага караля Баліслава Адважнага, разам з ёй у Тураў прывозіць каталіцкага біскупа, чым выклікае гнеў бацькі. Перадумовы, па якіх Тураўскае княства магло існаваць самастойна:1)размяшчэнне на гандлёвым шляху з Кіева ў Польшчу 2)праз Тураў праходзіла адно з адгалінаванняў шляху з вараг у грэкі 3)вельмі ўраджайныя ворныя землі. Пасля смерці князя Ўладзіміра Святаполк становіцца кіеўскім князем, але Тураў пакідае за сабой. Пасля міжусобнай войны Яраслаў Мудры захапіў пасад і аддае Тураў свайму сыну-Ізяславу. Пазней той становіцца Кіеўскім князем але Тураў пакідае сабе. Па дзейсным праве атрымання спадчыны тураўскія князі ўспадкоўвалі кіеўскі пасад. У 1113-1125г горад з зямлёй перайшоў да роду князёў Манамахавічэй. Яны трымалі княства ў якасці дадатку да сваіх асноўных валадарстваў. З летапісу вядома што ў сярэдзіне 12 ст на Тураўскім пасадзе ўжо знаходзіўся князь Юрый Яраслававіч. Дзякуючы яму Тураў выйшаў з падначалення Кіева і ў ім абгрунтавалася самастойная княжая дынастыя. У другой палове 12 ст. Тураўская зямля дзеліцца на ўдзельныя княствы (Тураўскае, Пінскае, Клецкае, Слуцкае і інш.) у кожным з якіх кіравалі сыны Юрыя Яраслававіча. У канцы 13- пач.14 стагоддзяў Тураўская зямля была ўключаная ў склад ВКЛ.

У гэты час на тэрыторыі Беларусі існавалі Гарадзенская, Брэсцкая, Наваградская і інш. землі(княствы). У сваім развіцці яны не дасягнулі такіх вышынь але згулялі значную ролю.

Агульная дзяржава Кіеўская Русь.

Прычыны ўзнікнення раннефеадальных дзяржаў у славян.

· Зараджэнне феадальнага гаспадарчага ўкладу

· Расслаенне грамадства

· Збор даніны (палюддзе)

· Вотчыннае і памеснае землекарыстанне

863 – ў Кіеве аселі Аскольд і Дзір; у Ноўгарадзе – Рурык.

882 – наўгародскі князь Алег захапіў Кіеў. Заснаванне Кіеўскай Русі.

Росквіт Русі пры князе Уладзіміры (980-1015), пры Яраславе (1019-1054).

988 – хрышчэнне Русі князем Уладзімірам.

1097 – распад Кіеўскай Русі.

Пытанне 5. Беларускія землі ў перыяд феадальнай раздробленасці.

Перыяд феадальнай раздробленасці – перыяд распаду дзяржаў ў сярэднія вякі на больш дробныя дзяржаўныя ўтварэнні.

1097 – Любецкі з’езд – распад Кіеўскай Русі.

Чаму распалася Старажытнаруская дзяржава? Таму ёсць некалькі прычын. Першая з іх звязана з далейшым развіццём сельскай гаспадаркі, рамяства і гандлю. Гэта рабіла ў новых умовах непатрэбнай адзіную дзяржаву, якая недастаткова ўлічвала асаблівасці княстваў і не стымулявала іх сацыяльна-эканамічнае развіццё. Лічылася, што княствы маглі самастойна і лепш вырашаць складаныя гаспадарчыя праблемы. Другая прычына звязана з наяўнасцю крэпасцей і войска ў феадалаў, ростам іх ваеннай магутнасці, што стварала ілюзію магчымасці самастойна абараняць сваю тэрыторыю ад знешніх ворагаў і падаўляць выступленні залежных сялян. Апошняе нараджала яшчэ адну ілюзію – непатрэбнасць адзінай дзяржавы. На самой справе, развал Кіеўскай Русі, феадальная раздробленасць прывялі да 240 гадоў татара-мангольскага іга на рускіх землях. І, нарэшце, трэцяе, рост эканамічнай і ваеннай магутнасці мясцовых феадалаў нараджаў у іх асяроддзі сепаратысцкія настроі, імкненне да незалежнасці ад вялікага кіеўскага князя і поўнага самастойнага княжання. А безгранічны сепаратызм заўсёды і непазбежна вядзе да гібелі адзінай дзяржавы. Так здарылася і з Кіеўскай Руссю.

Прычыны раздробленасці ўсходнеславянскіх зямель:

- развіцце феадальных адносін і ўмацаванне многіх гарадоў на перыферыі – паслабленне цэнтру.

- адсутнасць трывалых эканамічных сувязей паміж землямі

- парушэнне перадачы княжацкага прыстолу ў спадчыну

“Воласці” – падзяленне Полацкай зямлі на дробныя тэратарыяльныя ўтварэнні.

Узніклі ў п.п. 12 ст. новыя княствы: Полацкае, Менскае, Ізяслаўскае, пазней – Віцебскае, Друцкае, Лагойскае.

12. ст. – у Менску княжыў Глеб Усяслававіч.

1105 – на Менск напала аб’яднанае войска паўдневарускіх князеў.

1116 – Глею захапіў частку дрыгавічоў і спаліў Слуцк.

1117 – барацьба Глеба і Мсціслава – асада Менска – Глеб узяты ў палон у Кіеў – ен памер

1129 – Мсціслаў захапіў у палон амаль усіх полацкіх князеў з сем’ямі

Тураўскае княства: распалася на Тураўскае, Пінскае, Дубровіцкае, Клецкае, Слуцкае.

Сярэдняе Пабужжа: Берасце (першы ўспамін 1019), Камянец, Кобрын, Драгічын, Мельнік, Бельск.

Беларускае Панямонне: (“Чорная Русь”) Наваградак, Ваўкавыск, Слонім, гародня (1127).

Беларускае Пасожжа: уваходзіла ў склад Смаленскага і Чарнігаўскага княстваў. Гарады: Мсціслаў, Крычаў, Копысь, Орша, Гомель (1142), Чачэрск, Рэчыца.

Пытанне 6. Барацьба з крыжацкай агрэсіяй і нашэсцем мангола-татараў.

Асаблiвасцю утварэння Беларуска-Лiтоускай дзяржавыз'яуляецца перавага палiтычных прычын над эканамiчнымi- неабходнасць барацьбы са знешняй небяспекай (з захаду ад нямецкiх рыцарскiх ордэнау i з усходу ад Залатой Арды).

Князь Мiндоуг у 1252 годзе каранаваўся i прыняу тытул у сваей рэзiдэнцыi у Наваградку. Пачынаючы з Мiндоуга ВКЛ праводзiць актыуную знешнюю палiтыку.

У 1262 годзе Мiндоуг з Аляксандрам Неускiм прыняу удзел у паходзе супраць крыжакоу. Крыжакам тады не удалося пранiкнуць у землi сярэдняга цячэння Заходняй Дзвiны. У 1313 годзе Мiндоуг загiнуу у вынiку змовы варожых яму лiтоускiх князей. Вялiкiм князем абвяшчае сябе жэмайцкi князь Трайнат. Ен распаусюдзiу сваю уладу на Гарадню i амаль на усю Чорную Русь. У канцы XIII ст. вялiкiм князем стау Вiцень. Пасля смерцi Вiценя трон заняу яго брат Гедымiн. Палiтыка Гедымiна была накiравана на далейшае унутранае i знешняе умацаванне ВКЛ i пашырэнне яго тэрыторыi. У перыяд з XIII да пачатку XIV ст. у склад ВКЛ актыуна уключаюцца новыя терыторыi: Полацкае i Вiцебскае, Менскага княствы,Турауская зямля. Пад час княжання Альгерда Гедымiнавiча улада лiтоускiх князеу была пашырана на Берасцейскую i Гародзенскую зямлю. Таксама быу далучаны Гомель, Мсцiслаускае княства. У 1331 г. – бітва на рацэ Акмяне. Альгерд праводзiу актыуную Усходнюю палiтыку. Разам з тым ён паспяхова змагауся з крыжакамi. У 1348 годзе на рацэ Стрэва палкамi з Бярэсця,Вiцебска,Полацка,Смаленска былi разгромлены крыжакi. Пасля смерцi Альгерда вялiкiм князем стау яго сын Ягайла (1377 г.). У гады княжэння Ягайлы узмацнiуся нацiск крыжакоу. У вынiку - заключэнне у 1385 годзе у замку Крэва унii ВКЛ i Польшчы. Ягайла быу абраны польскiм каралём. З 1392 па 1430 гады князем стау Вiтаут.Пры Вiтауце ВКЛ дасягнула найбольшай магутнасцi i памерау. Уключэнне у склад ВКЛ паудневай Падолii дало выхад у Чорнае мора. Унiя з Польшчай, нягледзячы на складаныя ўнутраныя вынiкi, умацавала мiжнародныя пазiцыi княства. Галоўным ворагам, з якiм ВКЛ даводзiлася весцi напружаную барацьбу, былi Тэўтонскi i Лiвонскi ордэны. У 1409 г. пачалася «вялiкая вайна» з Тэўтонскiм ордэнам. Вырашальны ўдар быў нанесены крыжакам у бiтве пад Грунвальдам (15 ліпеня 1410), i нямецкая агрэсiя была спынена (Ягайла супраць Ультрыха фон Юнгінгена).. У XIV-XV стст. працягвалiся набегi татар на тэрыторыю ВКЛ. Значнай падзеяй у барацьбе з iмi быў разгром Альгердам мангола-татар на р.Сiнiя Воды (1363).

1380- удзел князя А. Полацкага ў Кулікоўскай бітве.

1399 – паражэнне войска ВКЛ ў бітве на р.Ворскле.

У 1455 г. атрады мангола-татар былi разбiты войскамi кiеўскага князя Сямена Алелькавiча. На гэтым набегi Арды на тэрыторыю ВКЛ практычна спынiлiся. З другой паловы XV ст. у знешняй палiтыцы ВКЛ паўстае пытанне ўзаемаадносiн з мацнеючым суседам на поўднi - Крымскiм ханствам.