2017-11-01
738
Байқауды ұйымдастыру және жүргізу – күрделі процесс. Оны сыныптастыруды көптеген көрсеткішіне байланысты жүргізеді.
Байқау өткізген орнына байланысты үйреншікті жағдайда және жасанды жағдайда жүргізілген түрлері деп екі топқа бөлінеді. Зерттеушінің байқалып отырған жұмысқа араласуына сәйкес, байқау қатынассыз және қатынасты болып бөлінеді.
Байқауды жүргізу үшін байқаған көрсеткіштерді тіркеу құжатын – байқау күнделігін жүргізу қажет.
Ұзақ мерзімге созылған байқау жүргізу үшін байқау күнделігі келесі көрсеткіштер жобасы бойынша жүргізіледі:
1)Байқаулардың, мысалы, біреуді алу нысананың саны, кімдер, немен айналысады, негізгі жұмыстарын жазу. Топтың құрылымы: кімге қалай бағынады. Кіші топтарға бөлінеді. Қарым-қатынастардың сипаттамасы.
2)Байқаудың жағдайы; бақыланып отырған іс-әрекет процестері, қосалқы көңіл-күйлер, қай жерде өтіп жатыр. Мұндай жағдайда нені күтуге болады.
3)Бақыланатын жағдай; мен нені бақылағым келеді, не қалай істелінуде? Іс-әрекеттің мазмұны қандай, іс-әрекетте көрсеткен мінезі. Іс-әрекетке араласу себебі (мотив) болып отырған іс-әрекеттің әсері қандай? Қандай қасиеттерге ерекше назар аудару керек?
4)Байқау жағдайының қайталануы және ұзақтығы. Бақыланатын жағдай қалай туды? Оған не әсер етті? Сол жағдайдың ұзақтық мөлшері. Ол жағдай ерекше болды ма, әлде қайталанып отыр ма, қажетті жағдайды туғызу үшін не қажет? Бұл жағдайға кедергі болып отырған не?
5)Байқауды жүргізушілер туралы мәліметтер; Өзінің фамилиясын, тәжірибесінің бар немесе жоқтығы. Бұрын байқау жүргізген бе?
6)Байқау режимі және нәтижесі. Бақыланатын әрекет бастамас бұрын әрекет нәтижесіндегі қорытындылар.
Байқау адамның іс-әрекетінің түрлерін, даму ерекшеліктерін, қоршаған ортаның құбылыстарын және олардың адамға тигізетін әсерін зерттеуге пайдаланылады. Эмперикалық зерттеудің басым көп бөлігі байқау арқылы жүргізіледі. Эксперименттің де көптеген элементтері, контент талдау, тест жүргізу әдістері де байқау элементтерін пайдалануды талап етеді.
Байқауды ғылыми-зерттеу әдісі ретінде пайдаланылғанда ол күнделікті байқаудан келесі ерекшеліктермен сипатталады:
Мақсаттылығы, байқау жүргізуші нені және не үшін бақылайтынын және қандай көрсеткіштерін есепке алып отыратынын алдын-ала анықтап алады;
Жүйелілігі, жүйелі жүргізген байқау арқылы кездейсоқ мәселелерді сол құбылысқа тән тұрақты қасиеттерден ажыратады;
Жоспарлығы, зерттеуші зерттелінетін мәселелерді алдын-ала анықтап, зерттеуді қай бақытта жүргізілетінін жоспарлап алады;
Талап қабылданатыны, зерттеуші байқаған ерекшеліктерді талдап, барлық фактілерді бір-бірімен салыстырып отырады;
Нәтижелерін тіркеу, байқау барысында орын алған ерекшеліктердің барлығы қағазға түсіріліп, тіркеледі;
Барлық ұғымдар анықталып, байқау барысында бір жүйедегі анықтамалар пайдаланылады.
Осы ерекшеліктерді ескере отырып жүргізілген зерттеулердің көрсеткіштері қайталанып отырады. Зерттеушінің байқау барысында алған мәліметтері басқа зерттеушілер ұқсас жағдайда жүргізген байқауында қайталанып отырады. Өйткені зерттеу ұстанымдарға сай жүргізілсе, нәтижелері зерттеушінің жеке ерекшеліктеріне онша тәуелді болмайды, ол объективтік болмыстың ерекшеліктеріне онша тәуелді болмайды, ол объективтік болмыстың ерекшеліктерін сипаттайды.
Байқау әдісінің өзіне тән күшті және осал жерлері бар:
Күшті жағы «+»:
Жиналған материалдардың байлығы (байқауға алынғандардың сыртқы көрінісі, жүріс-тұрыс ерекшеліктері, әрекеттерінің өзіне тән сипаты байқалады);
Іс-әрекет жасау шарттары табиғи жағдайда жүреді;
Неше түрлі техникалық құрал-жабдықтарды пайдалануға болатындығы;
Зерттелінушілердің келісім сұраудың қажетсіздігі.
Осал жағы «-»:
Субъективтілігі (зерттеу нәтижелері зерттеушінің ғылыми көзқарастарына, біліктілігіне, құзырлығына, жұмыс қабілетіне байланысты);
өмір ағымына әсер тигізуге мүмкіншіліктің жоқтығы, болып жатқан оқиғалар өз ағымымен жүретіндігі;
зерттелінушінің пассив жағдайында болуымен байланысты зерттеу көп уақытты талап ететіндігі.
Зерттеушінің зерттелініп жатқан ортаға ендірілгендігіне байланысты байқау жүргізу келесі түрлерге бөлінеді:
ендірілген байқау, зерттеуші басқалармен қосылып, зерттелініп жатқан процесті бірге орындауы;
сырттан байқау, зерттеуші тікелей қатыспастан, процесті сыртта жүріп байқауы.
Зерттеу объектісімен қатынасына байланысты келесі түрлерге бөлінеді:
астыртын жүргізілген байқау, зерттелінушілер олар зерттеу объектісі екенін білместен бірге араласып жүреді (ендірілген байқау);
ашық байқау, зерттелінушілер жүргізілетін жұмыстың бағдарламасымен таныстырылып, олар зерттеу объектісі екендігі туралы мәліметтендірілген болады.
Байқау объектісінің ерекшелігіне байланысты келесі түрлері анықталған:
сырттай байқау, өзгелердің мінез-құлқы, іс-әрекеті ерекшеліктерін зерттеуге арналған;
интроспекция (латынша «ішке қараймын») өзін өзі байқау.
Байқау жүргізу уақытына қарай келесі түрлері анықталған:
бір қайтара жүргізілетін (бір дүркіндік зерттеу);
қайта-қайта жүргізілетін зерттеу, жыл сайын бір уақытта немесе әр бесжылдықта қайталайтын зерттеу болуы мүмкін;
лонгитюдтік (ағылшынша «ұзақтық»), ұзақ уақыт ішінде бір немесе бірнеше ұрпақтарға созылатын байқау.
Зерттелінушілерді қамту ерекшеліктеріне байланысты байқау түрлері:
жаппай жүргізілетін, қамтуға мүмкіндігі бар объектілердің барлығын байқау;
іріктелген, бір немесе бірнеше көрсеткіштер бойынша зерттеу жүргізілгенде.
Зерттеу нәтижесін тіркеу ерекшеліктеріне байланысты келесі түрлер анықталған:
айқындау зерттеуі, зерттеуші объектінің қалыптасқан тәжірибедегі мінездемелерін анықтауға, зерттелінетін қасиеттердің көрініс беру деңгейін бағалауға арналған;
бағалау үшін жүргізілген байқау, қамтылған диапазондағы зерттелінушілердің көрсеткіштерін салыстырмалы түрде бағалау (рейтинг шкаласы бойынша).
Стандарттатылғанына байланысты байқау түрлері:
еркін немесе барлау мақсатымен жүргізілген байқау, қандай фактілерге ерекше көңіл аудару қажет екенін анықтау үшін жүргізіледі;
құрылымдық немесе стандарттатылған, алдын-ала анықталған бағдарламаны бұлжытпай орындауға бағытталған, барлық жүргізілетін іс-шаралар байқау ережелеріне сай жүргізіліп, нәтижелері анықталған шкалаларға сай бағаланып, нәтижелері тіркеліп отырады.
Ғылыми байқауды жүргізу кезеңдері:
Байқау мақсатын анықтау.
Зерттеу объектісін анықтау (жеке тұлға немесе топ)
зерттеу пәнін анықтау (жеке тұлғаның қандай қасиетттерін зерттеу қажет екені анықталады)
Байқау жұмыстарын жоспарлау.
Байқау құралдарын, ретін анықтау (зерттеу объектісіне ешқандай әсер тигізбей, ол туралы мәлімет жинау жолдарын анықтау)
Байқау жүргізу мерзімін, ұзақтығын нақты белгілеу
Байқау нәтижелерін тіркеу түрін таңдап алу
Жіберілетін қателерді болжамдау және оны болдырмау жолдарын іздеу.
Байқаудың бірінші сынап көру сеансын жүргізу.
байқау бағдарламасын коррекциялау.
байқауды жүргізу кезеңі.
Жиналған материалдарды талдау.
Байқау нәтижесін тіркеу түрлері:
1. Зерттелінетін қасиеттерді тіркеу жүйесін анықтау. Мысалы: темпераменттің көрініс беруін Х (холерик), С (сангвиник), Ф (флегматик), М (меланхолик) деп белгілеп, олардың әрқайсысына жеке баған жасап, сол бағанға зерттелінушінің атының тұсына шартты белгі қойылады.
2. Категориялау жүйесі бойынша тіркеу: қарым-қатынас мәдениетін зерттегенде өктемшіл, ымырашыл, әміршіл т.с.с.
3. Рейтенг шкаласы бойынша тіркеу: (ағылш. «Баға», «реті», «сыныптастыру»), зерттелініп отырған қасиеттің көрініс беруі, күштілігі.
Байқау әдісін пайдаланғанда жіберілетін қателер:
-гипотезаны дәлелдеу үшін оған қарама-қарсы көрсеткіштерге көңіл аудармау;
-жетекші мен қосалқы қасиеттерді шатастыру;
-асығыс қорытынды жасау;
-зерттелінушілердің қарама-қарсы көрсеткіштеріне көбірек көңіл аудару;
-адамның немесе топтың бірінші кездескендегі әсеріне бөлену;
-зерттелінушілердің көңіл-күйін, жағдайын ескермеу.
Байқау әдісінің басқа әдістерге қарағанда елеулі артықшылығы – адамның психикалық көріністерінің табиғилығының сақталуында. Дегенмен бұл әдістің ыңғайсыз жақтары да бар. Байқау барысында зерттеуші самырқау позициясында болып, барлық құбылыстардың өзіндік көрініс береді де оларға әсерін тигізген факторларды ретке келтіріп таңдау, жиналған материалдарды сандық талдау қиын болады.
Сауал-жауап әдістері
Сауал-жауап – арнайы дайындалған зерттеудің негізгі міндетіне сәйкес сұрақтар негізінде ақпарат алудың эмприкалық әлеуметтік-психологиялық әдісі. Сауалнаманы дайындау – кәсібилік пен жауапкершілікті талап ететін іс. Сауалнаманы құрастыруда: 1) сұрақтардың мазмұны; 2)олардың түрі – ашық немесе жасырын, соңғысына «иә» және «жоқ» деп жауап беру қажет; 3)олардың тұжырымдалуы (анықтылығы, жауаптарға көмек берілмейді); 4)сұрақтардың саны мен реті ескеріледі. Сауалнамаға 30-40 минуттан аспайтын уақыт беріледі. Сұрақтардың тізбектелу тәртібі көбінесе кездейсоқ сандар тәсілімен анықталады.
Сауалнама ауызша, жазбаша, жеке, топтық бола алады, алайда кез-келген жағдайда ол екі талапқа жауап беруі тиіс: іріктеудің көрнекілігі мен біркелілігі. Сауалнама материалдары сапалық және сандық өңдеуден өтеді. Сауал-жауап әдістерінің әрқайсысына жеке тоқтап өтеміз.
Әңгімелесу әдісі
Сауал-жауап әдістерінің ішінде өзіне тән ерекшеліктерімен сипатталатын түрі - әңгімелесу. Әңгімелесу психодиагностикалық және психологиялық кеңес беру әдісі ретінде кеңінен қолданылады. Әңгімелесу әдісін қолданғанда әңгіме мақсатын алдын-ала анықтау және негізгі сұрақтарды әзірлеп алу өте маңызды. Әңгіме барысында сұрақтардың негізгі мазмұны мен бағытын сақтай отырып, берілген жауаптарға сәйкес оларды түрлендіру қажет. Әңгіменің бүкіл барысында жайма-шуақ, ықыласты жағдайды сақтаудың маңызы аса зор.
Әңгімелесу әдісінің негізгі кемшілігі сол, мұнда зерттелінетін адамның психикалық ерекшеліктері туралы тұжырымды оның өзі берген жауабы негізінде жасауға тура келеді. Сондықтан бұл әдісті өз алдына жеке пайдаланбастан, басқа әдістермен ұштастырып, қосалқы әдістеме ретінде қолданған дұрыс болады.
Әңгімелесу әдісін психодиагностикада зерттелінушінің өткен өмірінде жеке басынан кешкен жағдайларды, отбасының ерекшеліктерін, оның ата-анасы, жолдастары, алдына қойып отырған мүдделері мен мұратын анықтауға пайдаланады. Бұл мәліметтердің барлығы зерттелінушінің жеке тұлғалық бейнесін тереңірек түсінуге және көптеген қосымша мәліметтер алуға мүмкіндік береді.
Әңгімелесу басында респондентті әңгімелесуге тартуға арналған кіріспе сөз даярлаудың мәні терең. Бұл кіріспе сөзде әңгімелесу тақырыбы, қандай мақсатпен жүргізіліп жатқандығы, кімнің және не үшін мәлімет жинап жатқаны туралы қысқаша кіріспе жасалынады. Кіріспе сөз зерттелінушілерді қазіргі кезде қызықтырып отырған табиғат құбылыстары, денсаулық немесе базардағы заттар бағасы туралы болуы да мүмкін. Бұл сөздер респондентті өзіне жақындатып, әңгімелесу барысында оның ашылуына, сырын шегуіне жол салу үшін керек. Сонан соң әңгімелесуге анықталған негізгі сұрақтар беріліп, жауаптарды мұқият тыңдап алу, алынған мәліметтерді әңгімелесу аяқталғаннан соң оңаша отырып қағаз бетіне немесе таспаға түсіріп алу керек.
Интервью жүргізу әдісі
Сауал-жауап әдістерінің келесі түрі – интервью. Интервью – ағылшын тілінде кездесу, әңгімелесу деген мағынаны білдіреді. Бұл әдістеме зерттелінушімен тікелей кездесу барысында вербальдық қатынас арқылы мәлімет алуды көздейді. Берілген жауаптар тексеріліп, сауал жүргізген адамның қарым-қатынас барысындағы жауабы мен мінезін талдауға негізделген.
Интервью жүргізу процедурасы зерттеу мақсатына толық сай, алдын-ала құрған жоспар бойынша жүргізіледі. Жоспарда қандай мәселе бойынша мәлімет жиналатыны және нәтижесі қалай талданатыны анықталған болады.
Интервьюді көптеген зерттеу жұмыстарында кеңінен пайдалануға болатындығы және жиналған материалдардың түрлі бағытта болу мүмкіншілігіне байланысты оны әмбебап әдістерге жатқызады. Сондықтан интервьюді көптеген ғылым салаларында әр түрлі көзқарастағы зерттеушілер кеңінен пайдаланылады.
Сонымен қатар интервью нәтижесіне зерттеушінің жеке ерекшеліктері үлкен әсерін тигізеді, сондықтан оның нәтижесі субъективтігімен, кейде ақиқатқа онша сай келмейтін фактілер кездесетіндігімен сипатталады.
Интервью жүргізу барысында респондент (ағылшын тілінде жауап беруші) – интервьюге мәлімет көзі ретінде қатысушы адам көптеген себептерге байланысты сұрақтарға жауапты бұрмалап беруі мүмкін. Оның себептері:
Оның пікіріне сырттай тигізген әсерге иланушылығы (ол әсер ақиқат немесе өзінің «жаман» ойымен байланысты болуы мүмкін);
Әлеуметтік ортада қалыптасқан пікірден шыға алмауы;
Ойлау стереотиптері мен қалыптасқан тәртіпке бағынушылықтың нәтижесі;
Талданып жатқан мәселеге өз пікірінің қалыптаспағандығы;
Талданып жатқан мәселені білмеуі немесе мәліметтілігінің таяздығы;
Зерттеушіні жақтырмауы;
Берілген мәліметтің құпия сақталуына көзі жетпегендігі;
Әдейі өтірік айтуы немесе сыр сақтауы;
Кейбір фактілерді ұмытып қалуы.
Интервью, сауал-жауап жүргізуші, жиналған материалдарды дұрыс талқыламай, оны бұрмалап көрсетуі де мүмкін. Сондықтан ғылыми-зерттеу жұмысында интервью әдісін пайдаланатын адамға оның жоғары білікті маман және құзырлы болуын талап етеді. Сонымен қатар басқалармен қарым-қатынас жасау мәдениеті, шыдамдылығы, сыйысымдылығы, басқалардың жағдайын түсінгіштігі, жарқын жүзділігі, т.с.с. қасиеттеріне талап қойылады.
Интервью түрлері:
Жүргізу жағдайына байланысты бір рет немесе қайта-қайта жүргізілетін, жеке-дара немесе топпен жүргізілетін болады.
Ұйымдастыру мақсатына байланысты:
Ғылыми-зерттеу – ғылым талаптарына сай,
Диагностикалық – клиенттің жан дүниесінің ерекшеліктерін түсінуге арналған;
Клиникалық-терапевтикалық әңгімелесудің бір түрі ретінде, клиентке оны қинап отырған мәселенің мән-мағынасын түсінуіне, шиеленіс жағдайлардың себебін анықтауына көмек көрсетуге пайдаланылады.
Интервьюердің респондентпен қатынасының ерекшелігіне байланысты еркін жүргізілетін интервью, жартылай және толық стандартталған деп бөлінеді.
Еркін жүргізілетін интервью барысында зерттеуші сұрақ қою ретін, қосымша сұрақтарды интервью барысында клиенттің жағдайына ыңғайлап өзгертіп отыруына мүмкіндік беріледі. Интервью жүргізу тактикасы өте икем, респонденттің жеке даралық ерекшеліктеріне сай келтірілген түрде жүргізіледі.
Стандартталған интервью алдын-ала анықталған нұсқа бойынша барлық респонденттермен бірдей ретпен, бірдей жағдайда жүргізіледі. Интервьюер өз еркімен сұрақтарды, оларды респондентке қою ретін өзгертуіне және жоспарланбаған сұрақтарды қоюына болмайды.
Мұндай интервью нәтижесінде жиналған материалдарды бір-бірімен салыстырып, алдын-ала анықталған көрсеткіштер бойынша талдап шығуға болады. Сондықтан зерттеу нәтижесінің сенімділігі артады.
Жартылай стандарттатылған интервью барысында екі түрлі сұрақтар пайдаланылады. Бірінші топтағы сұрақтар алдын-ала даярланған негізгі сұрақтар және оларда барлық респонденттер міндетті түрде жауап беруі керек. Екіншісі, сол сұрақтарға жауаптарды толықтыруға, нақтылауға арналған қосымша сұрақтар (респонденттің ойын жетелеуге арналған) Бұл сұрақтар қажет болған уақытта ғана пайдаланылады.
Жартылай стандарттатылған интервью барысында сауал-жауап жүргізу әр респонденттің жеке ерекшеліктеріне байланысты сол адамға арналған вариантта ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Зерттеуші диалогты белсенді басқарып, қажетті кезде қосымша сұрақтар арқылы респондентті қажетті бағытта ойын дамытуға мүмкіндік береді.
Интервьюді ұйымдасыру кезеңдері. Интервью әдісінің қай түрі пайдаланылса тиімді ұйымдастыру үшін оны жүргізу ретін сақтаған дұрыс. Бірінші кезең – даярлық кезеңі деп аталады. Бұл кезең келесі компоненттерден тұрады:
Зерттеу объектісі, зерттеу міндеттері, интервью түрі анықталады;
Психологиялық зерттеу құралдарын анықтау (интервьюді жүргізу жоспарын жасау, зерттелінушіге берілетін сұрақтарды анықтап, оларды ретке келтіру, жиналған материалдарды талдау категорияларын анықтау, нұсқаулар даярлау, техникалық құрал-саймандарды ретке келтіру);
Пилотаждық интервью жүргізу;
Зерттеу бағдарламасын коррекциялап жетілдіру, анықталған сауалнамадағы сұрақтарды тексеріп шығу, пилотаждық зерттеу барысында анықталған қателерді талдау және оны қайталамау жолдарын анықтау;
Респонденттерге беретін нұсқау мәтінінің, оларға қойылатын сұрақтардың соңғы вариантын жасау.
Интервьюрдің қоятын сұрақтарының түрлері
Зерттеу мақсатына байланысты екі түрлі сұрақтар анықталады:
Процедуралық (функционалдық) сұрақтар. Олар сауал-жауап жүргізуді оңтайландыру үшін қажет (респонденттің интервью жүргізу мақсатын және шарттарын білетіндігі, интервьюермен қарым-қатынас жасауға даярлығы);
Тақырыптық сұрақтар. Олардың көмегімен зерттелінушілер пікірлері талданып, психологиялық қорытындылар жасалады.
Зерттеу мазмұнына байланысты түрлері:
Зерттелінушінің анықталып жатқан әлеуметтік мәселені немесе өмірде болған оқиғаларды білуі туралы сұрақтар;
Зерттелінушінің өзінің мінез-құлқы туралы, мінез көрсету себептерін түсіндіре алуы, өмірлік ұстанымдары, өзіне және өзгелерге көзқарасын анықтауға бағытталған сұрақтар;
Пікірлердің жиілігін, қатынастарды анықтауға арналған, эмоционалдық реакцияларды бағалауға арналған сұрақтар.
Жауап формасына байланысты: жабық және ашық сұрақтар қойылады. Жабық сұрақ қойылғанда респондентке жауап варианттары ұсынылады, ал ашық сұрақтарға әр респондент еркін және толық жауап береді.
Интервью сұрақтарын құруға қойылатын талаптар:
Әр сұрақ логикалық жағынан бір мәселені талдауға, бір мәселе бойынша респонденттің пікірін айтқызуға арналған болуы керек. Көп аспектілі сұрақтар қоюға болмайды.
Анкета жүргізу әдісі
Сауал-жауап әдістерінің келесі түрі-анкета. Анкета жүргізу- алдын-алы даярлаған бланктерді пайдалана отырып сауал-жауап жүргізудің жазба түрі. Анкета (фрац. «сауалдар тізімі» деген мағынаны білдіреді) респонденттерге таратылып берілгеннен соң олар өз бетімен толтырады.
Бұл әдісті Френсис Гальтон бірінші болып пайдаланған.Ол зерттелінушілердің ақыл-ой даму ерекшеліктерін бағалау үшін респонденттердің жазба түрде берген есептерін талдаған. Ол өзінің зерттеу нәтижелерін «Ағылшын ғылымындағы тұлғалар: олардың табиғаты мен тәрбиесі» деген 1874 жылы шыққан кітабында көрсеткен.
Бұл әдісті пайдаланудың негізінде алдын-ала даярлаған сұрақтар мазмұнының айқындығы және олардың дұрыс құрылуы болып табылады. Анкета жүргізу барысында зерттелінушілерге оны толтыру тәртібі жөнінде егжей-тегжей нұсқау беріп, жиналған материалдарды сандық және сапалық жағынан ұқыпты өңдеуді,статистикалық әдістерді дұрыс қолдануды қамтамасыз ету керек.
Бұл әдістеменің өзіне тән жетістіктері:
мағлұмат алудың жылдамдығы.
көпшілікті зерттеуге мүмкіншілік беретіндігі
басқа әдістерге қарағанда зерттеуге материалдар даярлау, оны жүргізу және нәтижесін талдауға аз уақыт пен күш жұмсалатындығы
респонденттердің пікіріне зерттеушінің тигізетін әсерінің төмендігі,
зерттелінушілерге субьективтік көзқарастың орын алмайтындығы.
Дегенмен анкета жүргізуге тән елеулі кемістіктер бар:
респонденттердің жағдайын есептей отырып сұрақтарды толықтыруға немесе өзгертуге мүмкіндігі болмайтындығы
респонденттердің өзін жақсы көрсетуге тырысып жауапты «жақсы» етіп көрсетуге бағытталаған бейсаналы қорғаныс функцияларының және мотивтерінің тигізетін әсері.
Қазіргі кезде анкета жүргізу психологияда қосалқы әдістер ретінде пайдалынады, ал социология мен демографияда – негізгі зерттеу әдістері ретінде кеңінен пайдалынады.
Анкета сұрақтарының түрлері.
Анкетадағы сұрақтардың мазмұны бойынша олар үш түрге бөлінеді.
респонденттердің жеке тұлғалық ерекшеліктерін зерттеуге арналған, олардың жасы, мамандығы, білімінің деңгейі,отбасының ерекшеліктері т.с.Жиналған материалдарға сүйене отырып зерттеуші зерттелінушілерді ұқсас көрсеткіштері бойынша толтыруына мүмкіндік туады.
Сана фактілеріне байланысты анкеталар көмегімен зерттелінушілердің пікірлері, жоспарлары, үміттері және өзгелерді бағалау жүйесі анықталады.
