2015-10-16
1379
Шоқан Орта Азия елдерінің артта қалуына себепкер бол-ған жағдай — монархиялық тәртіп пен ислам дші екенш дұ-рыс түсінді. Сондықтан да кертартпалыққа ұрындырып, даму-і-а кесел жасап отырған ислам дінін Шоқан қатал сынға
ШДОл жалпы дін атаулының прогреске бөгет болатынын, ғы-лым мен мәдениеттің дамуына кесел жасайтынын, әсіресе ислам дінінің реакцияльщ сипатын анық аитты. Ол тоңырау мен ңұлдыраудың себебі болған, халықтың басын айналды-рып, санасын улаған дінді орта гасырлық идеология деп са-нады.
«Мүсылмандыц туралы» деген еңбегінде Щоқан былай деп жазады: «Мүсылман изуверлігінің, дін фанатизмі атау-лыныц бэрінің халыцтардың длеумет өмірінің дамуына кел-тіретін зияны туралы... көп айтып жатуды артыц деп санай-мыз, Европада да теологияның етек алып кетуі халъщтардыц дамуына мүлдем кесел болғаны белгілі» К
Орыс педагогикасының прогресшіл идеялары да ІПоқан-ның ағартушылың көзңарастарына әсер етті. Шоңан мектеп оқуының ғылыми негізде ңұрылып, табиғаттың сырларын ашуға бағытталуын, халықтың жаппай білім алуын халқы-мыздың алдыңғы ңатарлы, мәдениетті елдерді қуып жетуін аңсады.
Ол мұсылман мектептері орнына, «ой мен сезімнің есуіне бөгет жасаудан басңа тук пайдасы жоқ, жансыз схоластика болмайтын мектептер» ашуды талап етті,
?лы ағартушы ең алдымен ү.лы орыс халқынан үйрену керектігін, ол үшін орыс оқуына бой ұрып, орыс оқуын қазаң даласына тарату халықтың орысңа деген достығын күшейте-тіндігін, мұның өзі игілікті іс екенінкөрегендікпен болжады. Шоқан қазаңтарға орыс тілін білудің маңызын баса айтңан адам болды. «Орыс тілін білмеген цазақ, — деп жазды ол өзі-нің бір мақаласында,— оның заң-законын да білмейді».
ІПоңан туған халқының әдет-ғұрпы мен психологиясының біраз жаңтарын талдай келіп, қазақ арасындағы кейбір жа-ғымсыз әдеттерді мейлінше сынады, бұларды қазақ қауымын ілгері бастырмай келе жатқан мерездер деп ашынды. Мыса-лы, осындай феодалдық өмірдің басты мерездерінің бірі — барымта екендігін, оны жұрттың көпшілігі баюдың, мал жи-наудың ең жеңіл әдісі деп қате түсініп жүргенін дәлелдеді., Ол мұндай «кәсіппен» айналысңан адамның еңбекке ынтасы болмайды, ал белгілі бір кәсіппен айналысу уақыт, зор ынта тілейді деп дұрыс тұжырымдады. Осылайша ол жастарды да мұндай жағымсыз кәсіптен бойын аулаң салуға шақырды. Бұл жағымсыз жексүрын әдеттің адамды арамтамақтықңа, еріншектікке итермелейтінін айта келіп, ол қазаң даласында түрлі кәсіптің дамуына оның кедергі келтіретіні жөнінде дү-рыс ңорытынды жасады.
Шоқанның халықтың психология туралы пікірлерінде ма-териалистік тенденция басым. Бүл оның көптеген еңбектері-нен анық байқалады. Мысалы, «Записка № 1» деген еңбегінде адам психикасы сыртңы ортаға, әсіресе географиялың, та-биғат жағдайларының әсеріне байланысты ңалыптасып отырады деген пікір айтады. Бірақ Шоқан адам психология-сының ңалыптасуындағы тарихи-қоғамдық факторлардың ше-шуші ролін дұрыс үғына алмады. Оның ойынша, жұрттың сана-сезімін, әдет-ғұрпын географияльщ орта билейді, халық-тың прогреске жетуі материалдық өмір жағдайымен емес, идеологиялық факторлармен, ағартушылың әрекетпен жүзеге асатын болады. Осыған орай адамдардың мінез-ңүлңы мен әдет-ғұрыптарының қалыптасуында географиялың орта мен табиғаттың ролін Шоңанның асыра бағалап жіберген кездері де болды.
Абай Құнанбаев (1845—1904)
Абай — қазақ халқының ұлы ақыны, жазба әдебиетінің негізін салушысы, сонымен бірге үлы ойшылы.
Өзінің көптеген шығармаларында қазақ халқының кө] некті ағартушысы Абай ез халқының ауыр түрмысын жәе ыадандығын мінеп-шенейді. Тек өзінің қарын ңамын, яғн тән ңажеттігін өтеуді ғана ойлап, рухани қажеттігін ойламаз тындарға, еңбексіз мал табудың жолына түсушілерге, біреу; алдап, біреуді арбап күн көрушілерге, өзінің жағымпаздығь мен ұлық алдында көзге түсіп қалуға тырысушыларға Аба мейлінше қарсы болды.
Ата-ананың надандығы мен ңараңғылығын айта кел: Абай солардың өз баласына дұрыс тәрбие беруіне шүбәлан ды. («Оныншы сөз»). Ол осындай ата-аналарды: «...бір ба^ туғызып, оны да ит қылуға, оған да ңорлык, керсетуге мұнп неге қүмар болдьщ?»—деп сөгеді. Жақсы «...баланы сенд< әке, сенің еліңдей ел асырап өсірмек пе екен?». Жоң, балан «...өзің жақсы асырай білесің бе? Білмейсің. Өз күнәңды өз көтергеніңмен тұрмай, балаңның күнәсына тағы да ортақ б ласың», «...осы ма берген тәлімің? Осы баладан ңайыр күтес бе?» '— дейді ақын. Ңайыршылықтан, теңсіздіктен және надандыңтан құтылу үшін Абай өз халқын біліммен қарулануға, алдыңғы қатар-лы халықтардың мәдениетін қабылдап, балаларын сол мәде-ниетке үйретуге шақырды: «Біз ғылымды сатьш, мал іздемек емеспіз, малменен ғылым, кәсіп қылмақпыз, өнер өзі де мал, өнерді үйренбек өзі де ихсан».
Өз шығармаларының басым кепшілігінде — поэзиясында да, ғаклия сөздерінде де Абай қазаң халқын білімге, мәдени-етке шаңырды. «Жан ңұмары дүниеде немене екен?»—дейді де, «білмекке құмарлық»,— деп жауап береді.
Халық ағарту ісін оның материалдың тұрмыс жағдайын жаңсартумен байланыстыра отырып, Абай біздің көз алды-мызға халықтың рухани ңажеттіліктерін оның материалдык, ңажеттіліктерінен бөліп ңарайтын қиялшыл утопист ретінде емес, материалист ретінде көрініп отырады.
Абай өзінің 40 жасқа келгенде (1885) жазған «Жасымда гылым бар деп ескермедім» дейтін елеңінде жас кезінде ғы-лымның пайдасын кере-тұра ескермей, ал ер жеткен соң ғы-лым ңолына түспей, мезгілінен кешігіп ңалғандығыйа өкініш білдіреді.
Тек орыс тілін оқып үйренгеннен кейін ғана, орыстың жер аударылып келген прогресшіл пікірдегі адамдарымен таны-сып, солардың көмегі арқасында классикалық көркем әдеби-етті, жаратылыстың-ғылыми, тарихи-философиялык, т. б. про-гресшіл-демократиялық әдебиеттерді орыс тілінде оқиды. Сөй-тіп, ңоғамдың өмірден алған жеткілікті тәжірибесінің арқа-сында Абай нағыз ғылым орыс халқында екенін, сондықтан да оның озат мәдениетіне көшіп, балаларды орыс мектепте-рінде орысша оқыту керек деген ңорытындыға келеді.
Ол орысша тек өзі ғана оңып қойған жоқ, сонымен бірге өзінің балаларын да орысша оқуға берді және оларды шен алсын, шекпен кисін деп берген жоң, ақиқат өмірді танысын, ңараңғылықтан ңүтылып, көздері ашылсын, ғылыми білім ал-сын деп берді. Оның Мағауия дейтін үлы мен Күлбадан деген ңызы Семейдегі орыс мектебінде, ал үлкен үлы Әбдірахман Петербургтегі Михайловск артиллерия училищесінде оңыды.
Абай қазаң балаларының интернатты мектептерде оқып жүргеніне қатты қуанды. «Интернатта оқьш жүр» (1886) де-ген өлеңінде қазак, балаларының шариғатңа емес, ғылымға, орыс жазуына үйрететін мектептерде оңып жүргендеріне қуа-на отырып, олардың ата-аналарының өз балаларын мәдениет-ке үйренсін демей, шен алсын, шекпен кисін дейтін тілекте-ріне реніш білдіреді. Ата-аналарының тілегін орындау үшін балалар арыз жазуға тезірек үйренуге, тілмаш, адвокат болу-та асығатындығына, Салтыков-Щедрин мен Толстой олардың ойына кіріп-шыңпайтындығына Абай ңатты қынжылады. Ол балалардың ғылымға деген талабьін, ңүмарлыңтарын туғызу екенін, онсыз ешбір білім алуға болмайтындығын атап көрсетеді. Жастардан пайда табу үшін емес, ар үшін, терең білім алу үшін тырысуды талап етеді.
Шын білім кітапта, оны оқып үйрен, әскери шенге қызықпа, жаныңның оты сөнбесін десең, уездік начальникке жағынуға тырыспа, ғылымның жолы қиын, сонда да өзіңнің адал еңбегіңмен оқып білім ал, адал бол, әділетті жақта деп үйретеді Абай.
Абай жастарды орыс ғылымын үйренуге шақырады. «Орысша оқу керек, хикмет те (арабшада өнер-білім, ғажайып деген мағынада), мал да, өнер де, ғылым да — бәрі орыста зор. Абай орыс ғылымы мен мәдениеті, техникасы дүниенің, табиғат сырының кілті екендігін, оны меңгерген адамға өмір сүру оңайырақ түсетіндігін әлденеше рет айтады, жақсылықты, адал еңбегімен өмір сүруді орыс халқынан үйрену керек дейді.
Ғылым таппай, мақтанба» (1880) деген өлеңінде Абай, еғер адам боламын десең, болашағыңды ойласаң, өсек-өтірік-тен, мақтаншақтыңтан, еріншектік пен орынсыз мал шашу сияқты жаман әдеттерден саң бол, оның орнына талапты бо-луды, еңбек сүюді, терең ойлы болуды, қанағат қыла білуді, раңымды болуды ойла дейді.
Мектептің жалпы білім және тәрбие берудегі маңызын ес-кере отырып, Абай жас буынға мектепте жүйелі білім беру ңажеттігін мойындайды. Ол тәрбие мен білім берудің жас буынды адам етіп ңалыптастыруда шешуші роль атқаратын-дығын жаңсы түсінді. Ол туралы: «Егер мен заң қуаты ңо-лымда болса, адам мінезін түзетуге болмайды деген кісінің тілін кесер едім»,— деп жазды.
Абай оңыту ісіндегі схоластикалың әдіске, қүрғақ жаттау-ға қарсы болды. Ол сапалы білім беруді ңуаттады. Таяз тәртібінің орнына, саналы тәртіптің болуын жақтады.
Ғылымға шын ңүмартып, аңсау білім алуға ең ңажетті шарттың бірі деп санады. «Білсем екен, керсем екен, үйренсем екен» деген — мүның бәрі жан ңұмары.
Дүниенің көрінген әм көрінбеген сырын түгелдеп, ең болмаса, денелеп білмесе, адамдықтың орны болмайды. Оны білмеген соң, ол жан адам жаны болмай, хайуан жаны болады»,— дейді Абай. Оқыту жұмысы нәтижелі, әрі пайдалы болу үшін Абай, орыстың ұлы педагогы К. Д. Ушинский айтқандай, балаларды әуелі ана тілінде оқытуды, оларға шын ғылыми білімдер беруді, содан кейін барып шетел тілдеріне, мәселен араб, парсы тілдеріне үйретуге көшуді ұсынды.
«Әуелі білім-ғылым табылса, ондай-мұндай іске жаратар едім» деп дүниенің бір қызықты нәрсесіне керек болар еді деп іздемеске керек» '.
Абай ғылымды үйрену ісіне тек пайда кездеп қарауға қарсы болды. Ол балаларға әуелі олардың ақыл-ойын, дүниетанымы мен мәдениетін дамытарлық жалпы білімдер беру қажет деп ееептеді.
Абай оқыту процесінде ақыл-ойды дамыту керек екендігін, онсыз білім алуға болмайтындығын өте дұрыс көрсетеді. Ойлау мен қиялдауды дамыту айналадағы дүниені, құбылыстар мен заттарды жан-жақты терең танып білуге мүмкіндік береді. Ақылды адам заттар мен құбылыстардың сырын ашып, одан дұрыс ой қорытындыларын жасай алады. Білім алуға ең зиянды нәрсенің бірі — салақтық, пайымсыздық, онымен аяусыз күрес жүргізу керек. Бұл салақтық адамды жалқауландыра береді, көздеген мақсатына жету үшін барлық күш-жігерін топтастырмайды. Сондықтан адам өзінің «білім сақтайтын сауыты» болып табылатын өз еркін (воля) тәрбиелеуге тиіс. Тек еркі мықты, берік мінезді адам ғана білім алу жолында зор табысқа жете алады. Білім оңайлықпен қолға түспейді, тек төзімді еңбек ету арқылы ғана білім алуға болады.
Жастарды тәрбиелеуде Абай әдебиеттің, әсіресе поэзияның ролі күшті деп көрсетті.
Поэзия халықтың ойы мен мұң-мұқтажын білдіреді, ол адамның психологиясын бейнелейді. Ол тек адамның ақыл-ойы мен сезімін білдіріп қана қоймайды, сонымен бірге оларға әсер ете де алады.
Көркем сөздің, музыканың тәрбиелік маңызына тоқтала келіп, Абай айналасындағыларды, әсіресе жастарды тек өзінің тамаша өлеңдерімен, ғаклия сөздерімен және орыс классиктерінен аударған шығармаларымен ғана тәрбиелеп қойған жоқ, сонымен бірге ол ән де жазды.
Ұлы ақын қараңғы түндегі жарық жұлдыз тәрізді, надандыққа, түнекке және мәдениетсіздікке қарсы күресті. Бірақ патриархалдықтың, тағылық, мешеуліктің ғасырлар бойына келе жатқан надандық дәстүрін жеңу жалғыз-жарым адамның ңолынан келмейтіні белгілі. Сонда да олар сепкен ұрық текке кетпейді.
Арманы — ұлы орыс халқы мен қазақ халқының арасындағы достық қатынасты күшейту, қазаң жастарын орыс тіліне, орыс мәдениетіне үйрету, жас ұрпақты адамгершілікке тәрбиелеу болған ұлы ағартушы ақынның бұл сөздерінің маңызы бүгінгі біздің заманымызда да айрықша зор.
11-лекция Педагогика - адам тәрбиесі туралы ғылым ретінде
Жоспар:
1. Педагогика - адам тәрбиесі туралы ғылым.
2. Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының алатын орны, оның басты ерекшеліктері.
3. Педагогикалық ғылымдар жүйесі және олардың сипаты.
Негізгі ұғымдар: педагогика,педагогиканың категориялары, педагогика пәні.
Педагогика – адам тәрбиесі туралы ғылым. Педагогика өзінің атауын гректің “pаіdagogаs” “баланы жетектеуші” сөзінен алған. Ең алғашында бұл сөз құл қожасының баласын мектепке жетектеп апарушы дегенді білдірсе, кейін келе, ол тәрбие туралы ғылымның аты ретінде қалыптасты.
Тәрбие - әрбір болашақ ұрпақтың қоғамдағы өз орнын табуы үшін өткен ұрпақтардың жинақтаған әлеуметтік тәжірибесін меңгеру. Адамзат қоғамының дамуына қарай, тәрбиенің мазмұны мен әлеуметтік маңызы арта түседі. Еңбек түрінің жіктелуіне қарай, “тәрбиенің” қызметін жүзеге асырумен байланысты, онан кәсіби іс-әрекет бөлініп шықты. Өсіп келе жатқан балаларға әлеуметтік тәжірибені меңгерту үшін, оларды тәрбиелейтін тәрбиеші, мұғалім керек болды.
Педагогика - қоғамның тәрбиелік қызметін жүзеге асыратын ғылым. Демек, педагогикалық іс-әрекет, объективтік шындықтың барлық қырлары, педагогиканың обьектісі болады.
Педагогика пәні – индивидтің (биологиялық жан иесінің) өткен ұрпақтардың әлеуметтік тәжірибесін меңгеруі, оқу және оқудан тыс уақыт бірлігіндегі - біртұтас педагогикалық процесс болып табылады. Ұстаздар оқушыларға әлеуметтік тәжірибенің мазмұнын меңгерту іс-әрекетін ұйымдастырушы болып табылады. Тұлғаның қалыптасуы - олардың белсенді танымдық әрекетпен қарулануына байланысты.
Бір элемент пен көп элементтердің қосылуы барысында жүйе пайда болады. Педагогикалық шындықтағы “ұстаздар - оқушылар” жүйесі, жетекші педагогикалық жүйе деп аталады.
Кез келген жүйенің (биологиялық, техникалық, әлеуметтік) өзгеру жағдайы - процесс деп аталады. “Мұғалім - оқушылар” жүйесінің өзгеру жағдайы - педагогикалық процесс деп аталады. Тек қана педагогикалық процестегі ұстаздар мен оқушылардың өзара әрекетінде тұлғаның өзгеруі жүзеге асады. Педагогикалық шындық - педагогиканың категориялары, яғни ұғымдары жүйелер арқылы бейнеленеді. Жас ұрпақтың әлеуметтік тәжірибені меңгеруі біліммен қарулануына байланысты.
Индивидтің жеке тұлға және азамат ретінде дамуы, әлеуметтік белсенділік пен анықталатын белгілі бір әлеуметтік ортадағы іс - әрекеттерді талап етеді. Осыған орай, әлеуметтену - ең маңызды категорияға жатады, ол тұлғаның өзін-өзі сезінуі, “өз менінен” басқа “менге”, яғни әлеуметке енуі. Әлеуметтендірудің негізі, ол белгілі бір білімдер, құндылықтар, мінез-құлық нормалары жүйесін меңгеру дегенді білдіреді. Ол тұлғаға сол қоғамның толық мүшесі ретінде қызмет етуіне мүмкіндік береді. Тұлғаның әлеуметтенуі ұйымдаспаған түрде болуы мүмкін, онда оның нәтижесін болжау қиын және қоғам үшін зиянды болуы мүмкін. Демек, ұстаз әлеуметтендірудің мәнін түсіне отырып, оқушыларды «біздің деген ынтымақтастыққа келтіру үшін қажетті байланыстарды орнықтырып, оқушылардың оқуы мен отбасында осы мәселені шешуге көмектесе алады және «өзіндік мендің оқу барысындағы және оқудан тыс іс - әрекеттері арқылы қамтамасыз ете алады.
Педагогика категорияларының құрамы: тәрбие, педагогикалық процесс, білім беру, оқыту, әлеуметтендіру, тұлға, іс-әрекет, даму, қалыптастыру, т.с.с. жалпы ғылыми ұғымдар кіреді, олар алдыңғы тарауларда қарастырылады.
Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының алатын орны, оның басты ерекшеліктері. Педагогика - білім беру, педагогикалық шындық туралы ғылым ретінде, педагогикалық процестің дамуы мен қызмет етуінің заңдылықтарын зерттейді, теориялық білімдерді жинақтап, жүйеге келтіреді, педагогикалық шындықтың тәжірибесін зерттейді. Сондықтан осы аталған ғылыми-зерттеулер практикалық бағытта да жүзеге асырылады.
Педагогика гуманитарлық білімдер жүйесімен тығыз байланыста дамиды. Педагогика - адам туралы ғылымдар жүйесінің құрамына енуіне қарай, педагогикалық мақсаттылық пен тұлғаның қалыптасуына ықпал ететін, педагогикалық басшылықты зерттейтін бірден бір ғылыми пән болып саналады.
Адамзаттың даму тарихына назар аударсақ, алғашқы кезеңде педагогикалық ой жалпы философиялық білімдер жүйесі мен діни ілімдерден басталып, кейіннен олардан бөлініп, басқа ғылым салаларымен байланыста дамыды. Педагогиканың ғылым ретінде бөлініп шығуы ХVІІ ғасырдан басталып, педагогика ғылымдары жүйесінің дамуына алып келді. Онан кейінгі кезеңдерде педагогика мен басқа да ғылым салаларының қарқынды дамуы, педагогиканың ғылым аралық байланыстарының орныға бастағанын көрсетеді (И.П.Пидкасистый).
Педагогика психологиямен тығыз байланыста қызмет атақарады. Психология адам психикасының даму заңдарын, ал педагогика – тұлғаның дамуын басқаруды зерттейді. Ақыл-ой іс-әрекеттерін мақсаттылықпен өзгерту, психологиялық біліммен тығыз байланысты. Педагогикада психологиялық білімдермен бірге, педагогикалық міндеттерді шешу үшін тұлғаны зерттеу әдістері (рейтинг, психометрия, салыстыру және т.б.) пайдаланады.
Педагогика физиологиямен де тығыз байланысты, атап айтқанда жоғарғы нерв қызметінің заңдылықтарына (И.П. Павлов, П.К. Анохин) сүйенеді. Физиологиялық білімді меңгеру, танымдық іс-әрекет пен жеке тұлғаның әлеуметтену үрдістерінің мәнін түсінуге мүмкіндік береді.
Педагогиканың әлеуметтанумен жан–жақты байланысы өте маңызды. Әлеуметтану ғылымын қоғам туралы біртұтас жүйе ретінде қарастырсақ, онда оған ықпал ететін әлеуметтік жағдай, түрлі топтар және т.б. ескеріледі. Педагогика әлеуметтік жүйелерді ескере отырып, білім социологиясы, студенттер социологиясы және т.б. социологиялық зерттеулер арқылы педагогтар, қоғамның әлеуметтік–экономикалық, құқықтық, демографиялық және мәдени ортаның жағдайы туралы біліммен қаруланады.
Педагогика ғылымдарының даму мүмкіндіктерінің маңыздылығы, олардың медицинамен байланыстылығында, себебі педагогикалық шындықтың бірқатар құбылыстарын (тәртіпсіздік, жалқаулық, еріксіздік, олақтық) балалардың денсаулығын зерттеу барысында ғана түсіндіруге мүмкін болады. Сонымен бірге созылмалы дертке шалдыққан балалар үшін, арнаулы оқыту және тәрбиелеу жүйесі қажет. Мұндай мәселелерді кешенді зерттеулер арқылы ғана шешуге болады.
Бүгінгі философия ғылымының педагогика үшін әдіснамалық маңызы ерекше. Педагогика жеке пән ретінде философия және оның салалары – білім беру фиолософиясы, ғылымдар философиясы, тәрбие философиясы, мәдениет философиясының жетістіктеріне сай терең мәндегі ұғым нәтижесінде шешімін табады.
Педагогика ғылымының байланыстары, белгілі бір мәселелерді зерттеу барысында басқа ғылым салаларына да (тарихқа, этнология, этнография, құқық, экономика, демография, экологияға және т.б.) таралады.
Адамды зерттейтін ғылым аралық пәндердің (синергетика, жүйелер теориясының негізі, кибернетика, информатика, басқару теориясының негіздері) жетістіктері, педагогикалық ғылыми зерттеулердің тиімділігін арттырады. Мәселен, Гурова Р.Г. педагогиканың басқа ғылымдармен өзара байланысы қандай бағытта іске асатындығын былай түйіндейді: басқа ғылымдардың негізгі идеяларын, теориялық анықтамалары мен жалпы қорытындыларын, педагогиканың қолдануы - гуманитарлық ғылымдарда қолданылып жүрген зерттеу әдістерінің шығармашылық тұрғыдағы қосымшасы ретінде қолдануға болады. Барлық ғылым салаларында алынған нақтылы зерттеу нәтижелерін педагогикада қолдануға болады; педагогтар адам мәселелері бойынша кешенді зерттеулерге қатысады.
Педагогикалық ғылымдар жүйесі және олардың сипаты. ХІХ ғасырға дейін ғылыми ізденістердің пәндік саласын анықтауға байланысты ғылымдардың жіктелуі қарқынды жүрді. Сонымен бірге білім көлемінің өсуі жеке пәндерінің бөлінуіне алып келеді, яғни пәннің өзінің ішінде бөлініп даралануы басталды. Педагогика ғылымы да біртіндеп, алдына қойған мақсаттары, оқушылардың жас ерекшеліктері, оларды оқыту және тәрбиелеу, оқу орнындарының түрлері бойынша саралана бастады.
Педагогика ғылымдарының жүйесіне: жалпы педагогика, жас ерекшелік педагогикасы, мектепке дейінгі педагогика, кәсіби педагогика, педагогика мен білім берудің тарихы, салалық педагогика, корекциялық педагогика, салыстырмалы педагогика, жеке пәндер әдістемесі және т.б. жатады. Кейінгі кезде педагогикалық білімнің жеке саласы ретінде әлеуметтік педагогика пайда болды.
Жалпы педагогика педагогикалық процесс пен білім берудің негізгі заңдылықтарын зерттейді. Жас ерекшелік педагогика (мектепке дейінгі, мектеп, ересектер педагогикасы) анатомиялық және физиологиялық және әртүрлі жастағы топтардың психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес педагогикалық процесс пен білім берудің ерекшелігін зерттейді. Педагог ғалымдар мектеп педагогикасынан бала бақша жасындағы педагогиканы бөліп қарастырады, оның, себебі сәби жасындағы балалардың санасы дамуының өзіндік ерекшеліктері бар, міне осыдан келіп бұл пәннің психологиямен, педагогикамен және медицинамен тығыз байланыстылығы ескеріледі. Зейнеткерлердің тұрғындар құрамындағы үлес салмағының өсуіне байланысты үшінші жас педагогикасы пайда болып қалыптасу үстінде.
